Oorpijn hoeft niet altijd in het oor zelf te ontstaan. Een aanzienlijk deel van de patiënten met oorklachten krijgt van de KNO-arts te horen dat er geen afwijkingen gevonden zijn. Als de klachten toch blijven bestaan, dan is het volgens orofaciaal en manueel therapeut Niels Kooijman van Praktijk FysioBoisot in Leiden reden om breder te kijken. “In onze praktijk zien we regelmatig dat oorpijn wordt veroorzaakt door kaakproblemen. Deze vorm van uitstralende pijn staat bekend als referred pain.”
| Gezondheid
Referred pain: uitstralende pijn naar het oor
Referred pain is pijn die elders in het lichaam wordt gevoeld dan waar de oorzaak ligt. “Structuren in het hoofd-halsgebied, zoals het kaakgewricht, de kauwspieren en het oor, worden deels door dezelfde zenuwen geïnnerveerd,” legt Kooijman uit. “Spanningen in de kauwspieren kunnen daardoor uitstralen naar het oor. We zien dit met name bij volwassenen.”
De zenuwen die betrokken zijn bij het oor en de kaak – vooral de nervus trigeminus – zorgen voor een overlap in gevoelswaarneming. Dit verklaart waarom klachten in de kaakregio kunnen leiden tot oorpijn, zonder dat het oor zelf iets mankeert.
TMD: een veelvoorkomende maar vaak niet-herkende oorzaak
Temporomandibulaire dysfunctie (TMD) is een verzamelterm voor stoornissen in het kaakgewricht en de bijbehorende spieren. De aandoening komt voor bij 10 tot 15 procent van de volwassenen, met een piek in de leeftijdsgroep tussen 20 en 40 jaar. Vrouwen worden tweemaal zo vaak getroffen als mannen.
Veelvoorkomende symptomen van TMD zijn:
- Pijn in en rond het oor zonder oorafwijking
- Een drukkend of vol gevoel in het oor
- Kaakklachten zoals pijn of moeite met openen van de mond
- Hoofdpijn en tinnitus
- Duizeligheid of een veranderd gehoor
Kooijman: “In meer dan 80% van de TMD-patiënten komen oorklachten voor. Toch is dit verband nog vaak onbekend bij patiënten en zelfs bij verwijzers.”
Casus: oorpijn bij jonge vrouw blijkt gerelateerd aan kaak
In de presentatie die Kooijman hield voor het Boerhaaveprogramma in Leiden, wordt een casus toegelicht van een 18-jarige patiënte die via de huisarts werd verwezen vanwege chronische oorpijn rechts. De klachten verergerden bij het openen van de mond en tijdens hoogteverschillen (zoals vliegen). Eerdere oordruppels tegen een vermeende oorontsteking gaven slechts tijdelijk verlichting. Uit uitgebreid functieonderzoek van de kaak en kauwspieren bleek dat de pijn kon worden opgewekt door druk op specifieke kaakspieren. De conclusie: referred otalgia ten gevolge van een myogene TMD.
Toelichting:
De medische term referred otalgia ten gevolge van een myogene TMD betekent dat de oorpijn afkomstig is van gespannen of overbelaste kauwspieren (myogeen), en niet van het oor zelf. Via gedeelde zenuwbanen wordt de pijn gevoeld in het oor, hoewel de oorzaak in de kaak ligt.
“Na drie behandelsessies met rektechnieken, spierontspanning en uitleg over het kaakgebruik, namen de klachten aanzienlijk af.” aldus Kooijman. “De patiënt rapporteerde geen nachtelijke pijn meer, en de functie van het kaakgewricht was verbeterd.”
Multidisciplinaire samenwerking als sleutel
Binnen Praktijk FysioBoisot in Leiden wordt intensief samengewerkt met specialisten van onder meer bijzondere tandheelkunde, gnathologie, KNO, logopedie en psychologie. Deze samenwerking maakt een gerichte diagnostiek en behandeling mogelijk.
Kooijman: “We sluiten altijd eerst medische oorzaken uit. Maar als die er niet zijn, kunnen wij vaak veel betekenen voor patiënten met onverklaarde oorpijn.”
Volgens hem is deze laagdrempelige, gespecialiseerde fysiotherapeutische zorg een waardevolle aanvulling op de tweede lijn: “We zien mensen vaak al binnen enkele dagen, waardoor snel duidelijk wordt of kaakproblemen een rol spelen. Dat geeft patiënten duidelijkheid en vaak ook snel verlichting.”
Signalen voor doorverwijzing
Oorpijn zonder afwijkingen aan het oor, in combinatie met kaakklachten, hoofdpijn of parafuncties (zoals knarsen of nagelbijten), is reden om een orofaciaal therapeut of gnatholoog te consulteren. Als de pijn reproduceerbaar is bij druk op de kaakspieren of tijdens kaakbewegingen, is de kans op TMD groot.
Blijvende oorpijn zonder duidelijke oorzaak? Denk dan ook eens aan de kaak als mogelijke bron.
Bronnen:
Gesprek met Niels Kooijman in Praktijk FysioBoisot op 3 maart 2025 te Leiden en
Presentatie “Orofaciale therapie en oorklachten” – ten behoeve van Boerhaave Nascholing, 24-11-2023; samengesteld door Niels Kooijman (Praktijk FysioBoisot) en dr. Miranda Wetselaar-Glas (gnatoloog) CBT LUMC)
