De ontwikkeling van veel dove en slechthorende kinderen komt in de knel doordat zij onder hun niveau onderwijs volgen of daarbij te weinig ondersteuning krijgen. Dit blijkt uit onderzoek van het College voor de Rechten van de Mens. De leerlingen zijn vaak genoodzaakt te wisselen van school. Ook komt het met regelmaat voor dat scholen dove en slechthorende leerlingen gewoonweg weigeren. Slechthorende en dove leerlingen ervaren daarnaast ook nog andere knelpunten. Ze noemen daarbij eenzaamheid, vermoeidheid en onbegrip van zowel leraren als medeleerlingen.
VN verdrag handicap
Sinds 2016 geldt in Nederland het VN-verdrag handicap. Doel van dit verdrag is het bevorderen, beschermen en ook waarborgen van de rechten van mensen met een beperking. Het College voor de Rechten van de mens fungeert als toezichthouder op de uitvoering van dit verdrag. Het recht op onderwijs betekent volgens dit verdrag dat de leerling centraal behoort te staan. Scholen zijn dan ook verplicht om na te gaan of er voor dove en slechthorende leerlingen redelijkerwijs aanpassingen mogelijk zijn om de geboden opleiding te volgen. De overheid moet daarbij zorgen dat het onderwijssysteem inclusief is: leerlingen mogen niet uitgesloten worden. Ook moet de overheid er op toezien dat ouders en verzorgers bij het onderwijssysteem betrokken zijn. Dove en slechthorende leerlingen moeten daarnaast zelf mee kunnen denken bij zowel het maken van wetten voor als beleid over hun onderwijs.
Onderwijs aan dove en slechthorende kinderen sluit niet aan bij hun niveau en te weinig ondersteuning
Dat er nog werk aan de winkel is, blijkt uit onderzoek van het College voor de Rechten van de Mens naar het recht op onderwijs van dove en slechthorende leerlingen in Nederland. Uit het onderzoek blijkt namelijk dat de ontwikkeling van deze kinderen ernstig in de knel komt en ze daardoor vaak tussen wal en schip raken. Dat komt doordat het onderwijs niet aansluit bij hun niveau of omdat ze te weinig ondersteuning krijgen. Hierdoor zijn dove en slechthorende leerlingen genoodzaakt vaak te wisselen van school: ze gaan van het speciaal naar regulier onderwijs en andersom. Veel leerlingen uit deze groep wisselen zo tijdens hun schoolgaande jaren meerdere keren van school. Dit is niet bevorderlijk voor hun ontwikkeling. Uit het onderzoek blijkt ook dat leerlingen met regelmaat geweigerd worden op scholen. Dit zonder dat de scholen eerst onderzoeken of er aanpassingen mogelijk zijn voor deze leerlingen. Dit zijn ze wel verplicht.
Slechthorende en dove kinderen vormen geen uniforme groep
De groep dove en slechthorende leerlingen is geen uniforme groep. Zo kan de oorzaak van de gehoorbeperking verschillen en ook de mate van het gehoorverlies. Daarnaast zal de een slechthorend of doof geboren worden, terwijl anderen dat pas op latere leeftijd worden. Aangeboren slechthorendheid of doofheid heeft invloed op de ontwikkeling van de taal en ook de spraak. Dit is bij verworven slechthorendheid die pas op latere leeftijd ontstaat minder het geval. Hierdoor bestaat er ook verschillen in communicatievoorkeur. De een zal zich richten op de Nederlandse Gebarentaal, weer een ander richt zich op gesproken taal met ondersteuning van spraakafzien. Doordat de groep zo divers is, zijn ook de behoeftes op het gebied van ondersteuning en aanpassingen verschillend.
Eenzaamheid en vermoeidheid
Wanneer de school onvoldoende rekening houdt met de communicatieve beperking en er onvoldoende of zelfs geen aanpassingen plaatsvinden, loopt een slechthorende of dove leerling makkelijk vast in het onderwijs. Wanneer er daarnaast ook nog eens onbegrip is bij leraren en medeleerlingen kan de leerling zich buitengesloten voelen en uiteindelijk ook tot gevoelens van eenzaamheid leiden. De extra luisterinspanning die de gehoorbeperking met zich meeneemt zal op zijn beurt weer tot vermoeidheid leiden.
Structurele systeemveranderingen noodzakelijk
Het College voor de Rechten van de Mens geeft op haar website aan dat er structurele systeemveranderingen nodig zijn, om zo het recht op onderwijs van dove en slechthorende leerlingen te verzekeren. Het College ziet dat hier een belangrijke taak voor de overheid ligt. Er zou een betere zorg voor en meer integratie van het speciaal en regulier onderwijs moeten komen. Leerlingen en hun ouders staan dan niet meer voor een keus voor het een of het ander. Het College benadrukt dat het voor dove en slechthorende leerlingen wel mogelijk moet blijven om specialistisch onderwijs te volgen. De overheid moet daarvoor in wet- en regelgeving ruimte bieden voor maatwerk en flexibiliteit.
Aanpassingen op school
Naast de voorgestelde structurele systeemveranderingen ziet het College ook dat er ook verlichting is te bereiken door kleine aanpassingen te doen op de school. Dat kunnen aanpassingen zijn in het gedrag door rekening te houden met de gehoorbeperking bij het lesgeven. Leerlingen gaven in het onderzoek aan dat het al helpt als de leraar niet met zijn rug naar de klas staat. Video’s met ondertiteling kunnen helpen om een deel van het onderwijs beter te kunnen volgen. De inzet van speciale soloapparatuur of apparatuur die de stem van de leerkracht versterkt kan ook helpen. Soms zijn ook akoestische aanpassingen noodzakelijk om de nagalm en het lawaainiveau in de klas te verlagen en de verstaanbaarheid zo te verbeteren. Ook kan het goed zijn om leerkrachten aan te stellen die gebarentaal machtig zijn.
Training leerkrachten
Het College adviseert ook om leerkrachten te trainen in het omgaan met personen met een gehoorbeperking en het gebruik van ondersteunende communicatie en andere methoden. Dit en ook onderwijstechnieken en materialen om personen met een handicap te ondersteunen zou een onderdeel moeten zijn van de lerarenopleiding.
Sociaal emotionele behoeftes
Het is belangrijk dat een school niet alleen kijkt naar de genoemde mogelijke aanpassingen, maar zeker ook kijkt waar de sociaal emotionele behoeftes van de slechthorende en dove leerlingen liggen. Dit kan voorkomen dat zij zich eenzaam en onbegrepen voelen. De kans op sociale uitsluiting is namelijk groot als een doof of slechthorend kind onderwijs volgt in een klas vol met horende leerlingen. Een van de oorzaken daarvoor kan zijn dat horende leerlingen het gevoel hebben dat de slechthorende of dove leerling voorgetrokken wordt. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de situatie wanneer de leerling een extra pauze mag nemen. Uitleg aan medeleerlingen waarom dove en slechthorende leerlingen bepaalde aanpassingen krijgen of even mogen uitrusten kan het begrip vergroten (zie ook: Waarom is luisteren zo vermoeiend voor slechthorenden?).
Uit het onderzoek blijkt ook dat horende leerlingen niet snel bereid zijn een zin te herhalen als deze niet goed wordt verstaan. Dat dit onbegrip van medeleerlingen voor verdriet en frustratie zorgt, behoeft geen betoog. Het bevorderen vanuit de overheid van bewustzijn, begrip en inlevingsvermogen zowel bij scholen als leerlingen is dan ook belangrijk volgens het College.
Aanbevelingen en tipsheet
Op basis van het onderzoek doet het College aanbevelingen aan zowel de overheid als aan onderwijsinstellingen. Het College spoort het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan het onderzoek en de aanbevelingen mee te nemen in de routekaart naar inclusief onderwijs. Het College heeft daarnaast ook een tipsheet gemaakt voor leraren met een dove of slechthorende leerling in de klas.
Jeugdjournaal geeft aandacht aan problematiek dove en slechthorende kinderen in onderwijs
Het jeugdjournaal besteedde dinsdag 4 oktober aandacht aan de problematiek die dove en slechthorende kinderen ervaren in het onderwijs. Zie video onder.
Bron: website van het College van de Rechten van de Mens
