Ondersteuning slechthorende werknemers schiet te kort

Gehoorproblemen kunnen het functioneren van een slechthorende werknemer aanzienlijk beïnvloeden, zo blijkt uit onderzoek. Zo ervaren slechthorende werknemers meer stressklachten en zijn na het werk extra vermoeid. Ze hebben daardoor meer tijd nodig om na een werkdag op adem te komen. Ook hebben ze een grotere kans op arbeidsongeschiktheid.  Op de werkvloer stijgt het aantal mensen met hoorproblemen. Het langer moeten doorwerken is daar mede debet aan. Nieuw onderzoek van het Amsterdam UMC VUmc laat zien dat er op de werkvloer nog aardig wat winst te boeken is. De ondersteuning van en informatievoorziening aan slechthorende werknemers schiet namelijk nu nog te kort.
Onderzoekster dr. Lisette van Leeuwen deelde haar bevindingen tijdens de online wintervergadering van Nederlandse Vereniging voor Audiologie.

Weg naar ondersteuning onbekend

Slechthorende werknemers weten veelal niet de goede ondersteuning te vinden. Aan de andere kant zijn werkgevers weer niet bijtijds op de hoogte van de hoorproblemen die spelen bij hun werknemers op de werkvloer. Dit terwijl tijdig ondersteuning bieden juist van groot belang is om erger te voorkomen. Daarom heeft van Leeuwen vanuit het Hear@Work project de knelpunten van zowel werknemers als werkgevers op dit terrein in kaart gebracht. Van Leeuwen die werkzaam is als onderzoeker bij het Amsterdam UMC Vumc deed dat door een verkennende studie uit te voeren in samenwerking met Sonova.

Inzicht in handvatten en juiste informatie

Met het project wilden de onderzoekers ook inzicht krijgen in de handvatten die nodig zijn voor zowel werknemers als werkgevers. Het uiteindelijk doel van het project is om slechthorende werknemers beter in staat te stellen om te gaan met de invloed van hun slechthorendheid op het werk. De onderzoekers willen er uiteindelijk ook voor zorgen dat slechthorende werknemers de juiste informatie en zorg weten te vinden.

Hebben partner van invloed op aanschaf hoorhulpmiddel

Bekend is dat slechthorenden een hoorhulpmiddel vaak lange tijd uitstellen, gemiddeld zo’n 5 jaar. Van Leeuwen heeft allereerst gekeken wat er voor zorgt dat slechthorenden wél een hoorhulpmiddel aanschaffen. Daar kunnen natuurlijk meerdere factoren op van invloed zijn. Van Leeuwen geeft daarvan een aantal voorbeelden in haar presentatie. Zo zijn de eisen die het werk stelt, de leeftijd, opleiding, huwelijkse staat, stress, de onderkenning van het eigen gehoorverlies, controle over het werk en de behoefte aan herstel na afloop van het werk mogelijk van invloed. Ook het vertrouwen van een werknemer in zijn bekwaamheid om zelf met succes invloed uit te oefenen op zijn of haar werkzaamheden kan van invloed zijn.
Wat bleek uit het onderzoek is dat het hebben van een partner, het zelf gerapporteerde gehoorverlies en veeleisend werk (alleen bij mannen) belangrijke voorspellers zijn voor het gebruik van een hoorhulpmiddel.

Van Leeuwen daarover: “Dit zou erop kunnen duiden dat de partner met enige regelmaat op de gehoorproblemen van de ander wijst en deze ertoe aanzet om iets te doen aan de communicatieproblemen die het oplevert. Het zelf ervaren van de beperkingen door  gehoorverlies lijkt echter ook relevant. Immers  als iemand zich niet beperkt voelt zal deze ook niet gemotiveerd zijn er iets aan te doen. Het feit dat het hebben van (veeleisend) werk ook een voorspeller is voor het zoeken van hulp voor je gehoorprobleem, betekent dat de het hebben van werk een belangrijke factor kan zijn in het zoeken naar oplossingen voor hoorproblemen.”                     

Slechts 25% neemt hoorhulpmiddel

Uit het onderzoek blijkt dat slechts 25% van de werknemers die in aanmerking komt voor een hoorhulpmiddel tot de aanschaf daarvan is overgegaan. Van deze groep kiest uiteindelijk minder dan een vijfde voor een extra hoorhulpmiddel. Denk hierbij aan speciale microfoons voor het vergaderen of het volgen van een lezing en aan de aanschaf van een speciale versterkte telefoon of headset. Dit terwijl deze apparatuur het horen en verstaan op de werkvloer wél kan vergemakkelijken.

Herstelbehoefte na het werk

Het minder makkelijk kunnen verstaan in achtergrondlawaai blijkt een relatie te hebben met een toename van de herstelbehoefte na het werk, zo blijkt uit het onderzoek. Bijzonder genoeg bleek de aanschaf van een hoorhulpmiddel hierop geen effect. Dat zou wel te verwachten zijn. Immers makkelijker verstaan zou tot minder luisterinspanning moeten leiden en daarmee kortere hersteltijd. Van Leeuwen: “De belangrijkste reden voor het uitblijven van een effect van een hoorhulpmiddel op de herstelbehoefte in onze studie was dat er zo weinig deelnemers überhaupt een hoorhulpmiddel bezaten. Slechts 22% van de deelnemers had een hoorhulpmiddel. Dat aantal was te klein om een effect op herstelbehoefte aan te kunnen tonen.”   

Duidelijk maken behoeften

De onderzoekers zijn ook nagegaan aan wat voor soort ondersteuning slechthorende werknemers behoefte hebben. Ook hebben ze geïnventariseerd wat goed werkt om beter te functioneren en wat juist tegenwerkt. Daarvoor zijn zeven slechthorende werknemers benaderd. De deelnemers gaven allereerst aan dat juist het openbaar maken van hun slechthorendheid bijdraagt aan een beter functioneren. Slechthorenden hebben vaak de neiging om dit juist niet te doen. Ook het duidelijk maken van de eigen behoeften draagt positief bij. Van Leeuwen: “De deelnemers vertelden dat het belangrijk is om zelf een beetje de regie in handen te kunnen houden en een proactieve houding aan te nemen. Er is vaak behoefte om zelf je tijd in te kunnen delen, bijvoorbeeld bij het plannen van communicatief belastende taken zoals vergaderingen en het nemen van pauzes. Ook is er vaak de behoefte om de ruimte of het takenpakket aan te passen.”

Controle en zelfmanagement

Uit de inventarisatie kwam naar voren dat ook controle over de werkzaamheden en zelfmanagement positief bijdragen aan het functioneren op het werk.
Bij zelfmanagement gaat het om het goed om kunnen omgaan met de gehoorproblemen en de gevolgen daarvan. Daarbij gaat het natuurlijk vooral ook over het hebben van een goed werkzaam leven mét de beperkingen die gehoorverlies oplevert. De werkgever kan daar natuurlijk ondersteuning bij geven, echter de werknemer heeft daarbij zelf een actieve rol. Zelf controle hebben en zelf de regie kunnen voeren zijn daarbij belangrijk. Op die manier kan de werknemer zelf beslissen welke aanpassingen (in tijd of ruimte) te bespreken en te  bepalen welke zorg en ondersteuning hij of zij nodig heeft.

Ondersteuning

Ondersteuning vanuit de omgeving blijkt ook van groot belang zo blijkt uit het onderzoek. De slechthorende werknemers vinden dat ondersteuning door de werkgever, collega’s, coaches en expertisecentra bijdragen aan hun functioneren.

Belemmeringen voor het goed functioneren

De vermoeidheid en het gebrek aan energie die de slechthorendheid met zich meeneemt wordt door werknemers gezien als een belemmering voor het goed kunnen functioneren. Ook kan de werkplek zelf nadelige invloed hebben, denk hierbij aan een slechte akoestiek of veel herrie van collega’s in een kantoortuin of lawaai van apparaten en machines. Ook ervaren slechthorenden het gebrek aan kennis van werkgevers en zorgprofessionals over slechthorendheid en de gevolgen ervan als negatief. Ze zien dat als een belemmering om tot een goed functioneren te komen op hun werk.  Een ander punt waar de werknemers tegen aan lopen is de versnippering en betrouwbaarheid van de informatie.

Behoeften aan ondersteuning

De werknemers die deelnamen aan het onderzoek zouden graag één centraal en ook onafhankelijk informatie- en expertisepunt willen. Ook geven zij aan dat het fijn zou zijn als er een goede afstemming is tussen de zorgverleners uit verschillende disciplines. Dat blijkt nogal eens te ontbreken.

Werkgever vindt het goed ondersteunen slechthorende werknemer lastig

De onderzoekers hebben ook werkgevers gevraagd wat zij op hun beurt als belemmering ervaren bij het geven van ondersteuning aan slechthorende werknemers. Ondanks dat de motivatie bij de personeelsadviseurs groot was, bleken zij wel flinke belemmeringen te ervaren. Zo bleken ze nog onvoldoende zicht te hebben op de omvang en impact van slechthorendheid op de werkplek. Ook merken ze dat zij te weinig kennis van slechthorendheid in het algemeen hebben. De personeelsadviseurs hebben het idee dat zij daardoor werknemers niet goed kunnen ondersteunen. Ook een gebrek aan bedrijfsrichtlijnen zien zij als een belemmering.
Aan de kant van werkgevers blijkt er dus meer kennis nodig te zijn over slechthorendheid binnen de organisaties.

Niet aanhangig maken slechthorendheid

Van de werkgeverszijde kwamen er signalen dat medewerkers hun slechthorendheid vaak niet aanhangig maken. Een mogelijke oorzaak kan zijn dat zij hun slechthorendheid nog niet onderkend hebben. Ook vermoeden de personeelsadviseurs dat werknemers zich schamen voor hun slechthorendheid. Ook angst dat het kenbaar maken ten koste gaat van hun baan of promotie wordt geopperd.

Gebrek aan bedrijfsrichtlijnen

Dat personeelsadviseurs het idee hebben dat zij hun werknemers niet goed kunnen ondersteunen, is gezien het voorgaande niet zo verwonderlijk. Ze zien daarnaast een gebrek aan bedrijfsrichtlijnen ook nog als belemmering. Aan de kant van werkgevers blijkt er dus meer kennis nodig te zijn over slechthorendheid binnen de organisaties en is er behoefte aan duidelijke richtlijnen. Niet alleen werknemers hebben behoefte aan een centraal informatieloket ook werkgevers zijn daar voorstander van.

Online platform

Richtlijnen onvoldoende bekend of toegepast

De onderzoekers zijn gestart met een brainstormsessie om de mogelijkheden van een onlineplatform onder de loep te nemen. Hierbij waren een breed aantal disciplines vertegenwoordigd. Uit het overleg blijkt dat er wel degelijk richtlijnen bestaan zoals die vanuit de Nederlandse Vereniging van Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) (lees meer).
Echter deze zijn onvoldoende bekend of worden onvoldoende toegepast of geïmplementeerd in de praktijk.  

Communicatie niet uniform en gefragmenteerd

Daarnaast blijkt uit de brainstormsessie dat de communicatie tussen professionals in de zorg rondom de slechthorende werknemer heen niet uniform en ook gefragmenteerd is.
Van Leeuwen daarover: “Elke professional blijft strikt binnen zijn eigen expertisegebied bij het verlenen van zorg en geeft dan geen of onvolledige informatie over wat er nog meer mogelijk of noodzakelijk is. Het probleem bij slechthorendheid op de werkplek is dat er zoveel partijen bij betrokken moeten zijn. Niet alleen de werknemer en werkgever zelf, maar ook de bedrijfsarts, audicien, audiologisch centrum, huisarts, de verzekeraar etc. Al deze partijen zouden allemaal precies dezelfde informatie moeten geven over de (on)mogelijkheden van zorg bij slechthorendheid op het werk, maar dat gebeurt niet.”

Betere bewustwording en preventie

Ook waren de deelnemers erover eens dat betere bewustwording nodig is en dat preventie van slechthorendheid en klachten die met het werk te maken hebben belangrijk zijn.

Perspectief werknemer leidend

Voor een online platform met informatie over slechthorendheid en werk moet volgens de expertgroep het perspectief van de werknemer leidend zijn. De slechthorende moet met de informatie op dat platform zelf in staat zijn om zijn of haar zorgtraject te managen. Dat is het idee. Het gaat er niet om dat er nieuwe informatie wordt ontwikkeld. Er is namelijk al heel veel goede informatie beschikbaar. Het blijkt echter noodzakelijk om die bestaande informatie samen te voegen en ervoor te zorgen dat alle professionals het daarmee eens zijn. Alle neuzen moeten dus dezelfde kant op staan en samen moeten zij met elkaar afstemmen dat het nieuwe platform hét centrale informatieplatform is. De bestaande initiatieven worden erin geïncorporeerd. Zo bestaat er vanuit Hoormij al enige jaren de Hoorwerkwijzer.

Informatie betrouwbaar en onafhankelijk

Het is cruciaal dat informatie betrouwbaar en onafhankelijk is. De deelnemers realiseren zich dat het in de lucht brengen van een informatieplatform een goede stap is, maar dat dit natuurlijk ook onderhoud vergt om de informatie actueel te houden. Daarnaast moet de informatie goed vindbaar zijn én toegankelijk.

Inhoud online platform

Voor de onderwerpen die aan bod kunnen komen op het platform wordt gedacht aan informatie over hoe om te gaan met slechthorendheid op het werk. Denk hierbij aan algemene informatie over slechthorendheid en de diagnose ervan, consequenties van slechthorendheid (vermoeidheid en energie), communicatiestrategieën op het werk, maar ook handreikingen over openheid en communiceren over slechthorendheid. 
Daarnaast vinden deelnemers aan de brainstormsessie het goed om informatie te bieden over hoorhulpmiddelen die zijn in te zetten op het werk. Als laatste zien ze het belang in van een zorgwijzer die de slechthorende de weg wijst om de juiste zorg te vinden.  

Van Leeuwen: “We nodigen vertegenwoordigers van alle professionele groepen op het terrein van slechthorendheid en werk om mee te denken over het platform. Momenteel zijn de volgende partijen al vertegenwoordigd en hebben we met hen een eerste brainstormsessie gehad: audiologen, bedrijfsartsen, (job)coaches, patiëntenvereniging, het Hoorprotocol, audiciens, Sonova, Cochlear en het Nivel.”  

Bron: Vrije voordracht bij de Nederlandse Vereniging voor Audiologie (online) 12 februari 2021. Titel: Hear@Work: empowerment van slechthorende werkenden L.M. van Leeuwen, M. van Wier, U. Lemke, S.E. Kramer; A’dam UMC, VUmc & Sonova, Stäfa(CH)