Speciale mindfulness therapie bij tinnitus helpt

De inzet van mindfulness therapie bij tinnitus blijkt de relatie met tinnitusgeluiden flink te verbeteren. Dat blijkt uit Engels onderzoek. Bij de groepstherapie krijgen deelnemers cognitieve therapie aangeboden die gebaseerd is op mindfulness. Gedurende de therapie leren de deelnemers de tinnitus niet te ‘bevechten’ maar deze toe te staan en er te laten zijn. Stap voor stap leren zij tijdens de op mindfulness gebaseerde cognitieve therapie een stabiele, een open en in het moment aanwezig bewustzijn. Hun houding kenmerkt zich door kalmte, berusting, vriendelijkheid en compassie.

Tijdens de oefeningen moedigen de therapeuten de deelnemers aan zich te richten op geluiden, óók op tinnitus. Dat is uitdagend maar wel noodzakelijk om een nieuwe manier te ontwikkelen om samen te zijn met de tinnitus. Volgens de onderzoekers heeft de therapie een enorm groot aantal voordelen. Zo vermindert de toegepaste mindfulness therapie bij tinnitus het leed, de beperking en de indringendheid van de tinnitus. Ook blijkt het welzijn van de deelnemende cliënten te verbeteren.

Therapie bij tinnitus

Bij tinnitus lijkt cognitieve gedragstherapie (Cima e.a. 2019) het best te werken. Uit een eerdere overzichtsstudie van onderzoekers van de Universiteit van Utrecht (Rademakers e.d. 2019) blijkt dat de inzet van mindfulness gunstig kan uitpakken. Zij concluderen dat mindfulness een plaats kan hebben bij tinnitustherapie. Ook geven zij aan dat de lange termijneffecten nog verder onderzocht moeten worden. Mindfulness maakt op sommige behandellocaties reeds onderdeel uit van de ingezette therapie.

Patientervaringen met speciale mindfulness therapie bij tinnitus

De Engelse onderzoekers (Marks E, Smith P and McKenna L, 2020) waren benieuwd naar de ervaringen van de patiënten die de op mindfulness gebaseerde cognitieve therapie volgden. Ze waren ook benieuwd naar de veranderingen die de patiënten ervaren. Ze interviewden daarvoor de negen deelnemers zes maanden nadat zij de Mindfulness Based Cognitive Therapy bij tinnitus (MBCT-t) hadden afgerond.
Alle deelnemers rapporteerden voordelen van de MBCT-T therapie. Zij wisten allen een nieuwe relatie aan te gaan met hun tinnitus. Ze gaven aan niet langer het ’te bevechten’ maar waren juist in staat de tinnitus ‘aanwezig’ te laten zijn. Ze ontwikkelden een open, stabiele, in het moment aanwezig bewustzijn. Hun houding kenmerkt zich door kalmte, berusting, vriendelijkheid en compassie. Ook ondervonden zij een groot scala aan verbeteringen. Zo werd het ondervonden leed minder als ook de beperking en de indringendheid van hun tinnitus.

Mindfulness

Bij een cursus mindfulness leert de cliënt bewust aandacht geven aan het moment, zonder daarbij te oordelen. Cliënten leren het vermogen aan gedachten, gevoelens, lichamelijke sensaties en de fysieke omgeving op te merken. Alles wat langskomt aanschouwt de deelnemer op de duur op accepterende manier, dus zonder te oordelen of iets goed of fout is. Gevoelens en negatieve gedachten worden niet beschouwt als feiten, maar meer als voorbijgaande gebeurtenissen. Afstand ervan nemen wordt daarmee makkelijker. Ook leert de deelnemer automatische patronen herkennen en ontwikkelt hij het vermogen zijn aandacht te laten afwisselen. Dat kan op zijn beurt weer leiden tot meer keuzevrijheid. Immers automatische reacties zijn zo te doorbreken. Het vergt wel de nodige oefening om de capaciteit van het bewust aandacht geven en niet oordelen te ontwikkelen.

Mindfulness Based Cognitive Therapy

Mindfulness Based Cognitive Therapy, afgekort met MBCT, combineert mindfulness met cognitieve gedragstherapie. Deze vorm van mindfulness werd ooit ontwikkeld om terugkerende depressies het hoofd te bieden.

Negatieve gevolgen tinnitus

Patiënten met tinnitus denken herhaaldelijk en telkens opnieuw negatief over hun tinnitus en de mogelijke nare gevolgen die het kan hebben in hun leven. Zulke gedachtenpatronen leiden veelal tot niet behulpzame strategieën. De gehanteerde strategieën komen in de meeste gevallen voort uit angst. Zo kunnen zij gevoelens pogen te onderdrukken of te vermijden. Ook het zoeken van afleiding is een veel voorkomende strategie.
De patiënt richt zich ook vaak automatisch op de gevreesde aanwezige tinnitusgeluiden. Het is daarbij lastig om de aandacht weg te houden van de tinnitus en deze te richten op andere zaken. De tinnitus houdt zo de aandacht de hele tijd vast.

“U moet er maar mee leren leven”

Het door tinnituspatiënten bij hun arts veel gehoorde advies “U moet er maar leren leven” wanneer er geen medische oplossing voorhanden is, resulteert volgens de onderzoekers in gevoelens van hopeloosheid. Ook voelen zij zich daardoor verantwoordelijk voor een oplossing te vinden om van de tinnitusgeluiden af te komen of de geluiden te onderdrukken. Vaak zoeken patiënten hun heil in behandelingen of alternatieve middeltjes waarvan de werkzaamheid niet bewezen is. Doordat deze dan uiteindelijk niet of onvoldoende blijken te helpen, stimuleert dit juist gedrag dat uiteindelijk niet behulpzaam is. Denk hierbij aan het maskeren van de tinnitusgeluiden of het zoeken van afleiding, zonder daarbij aandacht te geven aan onderliggende negatieve gedachten en gedragingen.

Cognitieve gedragstherapie reduceert stress

Cognitieve gedragstherapie kijkt nu juist wel naar deze niet functionele gedachten en richt zich op het veranderen ervan. Hiermee reduceert de stress die de tinnitus opwekt en is het aanhoren van de tinnitusgeluiden beter te verdragen.

Verschil cognitieve gedragstherapie en op mindfulness gebaseerde cognitieve therapie

Bij cognitieve therapie verandert de patiënt de gedachten ten aanzien van tinnitus, terwijl bij de speciale mindfulness therapie juist de relatie tot deze gedachten verandert. Deelnemers oefenen om juist met volle aandacht bij de ervaringen van het moment te blijven en hun aandacht flexibel in te zetten. Zij leren zo dat het een keuze is om naar de tinnitus geluiden te luisteren en aandacht te besteden aan negatieve gedachten.

Mindfulness therapie bij tinnitus geeft patiënt keuze

In plaats dat angst ertoe leidt dat tinnitus aandacht krijgt, is het nu een keuze van de patiënt die zonder oordeel de geluiden en samengaande gedachten waarneemt. Patiënten zullen het in het begin moeilijk vinden om aandacht te besteden aan de tinnitusgeluiden. Ze kunnen er bang voor zijn dat dit juist de negatieve gevolgen van tinnitus erger maakt. Het is echter niet de blootstelling (exposure) aan de tinnitusgeluiden die zorgt voor de ongemakkelijke gevoelens maar juist de angst die daarvoor zorgt. Angst die ook zorgt voor meer focus op de tinnitusgeluiden.

Overeenkomst tussen cognitieve gedragstherapie en MBCT-t

Er zit ook een flinke overlap tussen cognitieve gedragstherapie en deze vorm van mindfulness (MBCT-t): zowel gedachten als gedragingen zorgen voor de negatieve gevolgen. Beide pakken de gedachten aan én ze stimuleren allebei de patiënt te stoppen om de tinnitus te vermijden en het juist toe te laten. Door de blootstelling ontstaat juist meer gewenning.

Veranderingen door mindfulness bij tinnitus

De deelnemers beschrijving een radicale verandering in hun relatie met hun tinnitus laat het onderzoek zien. Sommigen geven aan dat het volume en de toonhoogte van de tinnitus verandert. Belangrijker was dat zij herkennen hoe hun eerdere omgang met hun tinnitus was. Ze zien in dat hun eerdere gedachten en gedragingen juist hun tinnitus verergerden.  
De open nieuwe manier van omgaan met hun tinnitus zorgt ervoor dat ze niet meer in gevecht gaan met hun tinnitus en weer grip op hun leven krijgen.

“Ik ben niet meer in oorlog met het geluid”

Sarah, een van de patiënten die deelnam aan het onderzoek formuleerde het als volgt: “Ik ben niet meer in oorlog met het geluid.. Dat is het voornaamste….Op een of andere manier heb ik controle juist door geen controle erover te hebben…. In het begin moest ik er controle over hebben, omdat ik anders niet wist hoe het te managen. Ik wist niet beter aan het begin van het programma. Ik dacht ik ga leren hoe het te controleren, maar eigenlijk is wat ik leerde juist het los te laten alsof het er niet is,… en als er wel is, dan is het er maar.”

In het nu zijn

De onderzoekers schrijven dat de meeste deelnemers eerst op de tinnitus reageerden met het streven het weg te krijgen. Dit deden ze bijvoorbeeld door het te negeren, de tv of muziek aan te zetten of hard te werken. De speciale mindfulness therapie veranderde dit. Ze werden uitgenodigd om een mildere aanpak te hanteren waarbij ze aandacht besteden aan wat er in het moment plaatsvindt en wat er werkelijk van binnen speelt. De speciale mindfulness therapie leert deelnemers om aanwezig te blijven met alle ervaringen die zich voordoen. Dat was in het begin een flinke uitdaging omdat de tinnitus voelde als niet te tolereren onprettig.

Verbetering algeheel welzijn door mindfulness therapie bij tinnitus

De speciale mindfulness therapie bij tinnitus blijkt ook de zorgen om de tinnitus te verminderen. Dat is een direct gevolg van het verminderen van het negatieve denken. De samengaande emoties zoals depressie, angst en frustratie en boosheid werden minder. Ook stress en slapeloosheid verminderden. De deelnemers voelden zich op meerdere levensvlakken beter, vreugdevoller en dankbaarder.

Tinnitus gaat samen met veel problemen

Bij tinnitus horen mensen een geluid dat niet in de buitenwereld aanwezig is. Tinnitus komt zeer vaak voor. De schattingen daarover lopen uiteen. Vermoedelijk hoort tussen de 10 en 15% van de mensen tinnitusgeluiden. De veroorzaakte hinder door tinnitus verschilt erg tussen patiënten. De één vindt het te negeren en went er op den duur aan, de ander lijdt er flink onder en ondervindt er zeer nadelige effecten van. Veelal voelen zij zich hopeloos, voelen zich uitgeput, overweldigd en soms komen er ook suïcidale gedachten op.

Problemen die samengaan met tinnitus

Tinnitus blijkt ook vaak samen te gaan met depressieve klachten, stress, angst, slaapproblemen en een verminderde concentratie. Ook zorgt het voor negatieve gedachten die de tinnitus flink kunnen versterken.
Vijf procent ervaart milde tot matige klachten door de tinnitus, terwijl bij 1-2% van de mensen die lijdt onder tinnitus de kwaliteit van leven ernstig wordt verminderd. Dat maakt tinnitus een flink gezondheidsprobleem.

Duizenden zoeken hulp

In Nederland zoeken duizenden mensen per jaar hulp voor dit indringende symptoom. Hulp is te verkrijgen bij audiologische centra, de GGMD en bij in tinnitus gespecialiseerde psychologen (zie: overzicht van locaties). Bij gehoorverlies vinden zij hun weg naar audiciens voor een hoortoestel. Daarnaast zoeken zij informatie op internet, lezen zelfhulpboeken en zoeken steun in groepen op facebook die zich daarop richten. In het merendeel van de gevallen is er geen medische oplossing om van het symptoom af te komen. Door de grote vraag naar hulp zijn de wachtlijsten veelal lang.

Wilt u als tinnituspatient een mindfulness cursus volgen? Zoek dan een plek uit waar voldoende kennis is over het gehoor, tinnitus en de gevolgen ervan.

Referenties:

Cima, R. F. F., Mazurek, B., Haider, H., Kikidis, D., Lapira, A., Noreña, A.,
et al. (2019). A multidisciplinary European guideline for tinnitus: diagnostics, assessment, and treatment. HNO 67, 10–42. doi: 10.1007/s00106-019-0633-7

Marks E, Smith P and McKenna L (2020) I Wasn’t at War With the Noise: How Mindfulness Based Cognitive Therapy Changes Patients’ Experiences of Tinnitus. Front. Psychol. 11:483. doi: 10.3389/fpsyg.2020.00483

Rademaker, M., Stegeman, I., Ho-Kang-You, K., Stokroos, R., and Smit, D. (2019). The effect of mindfulness-based interventions on Tinnitus Burden. A systematic review. Front. Neurol. 10:1135. doi: 10.3389/fneur.2019.01135