Voor slechthorenden is een kantoortuin een ongezonde werkplek. Nog ongezonder dat deze al is voor goedhorenden. Uit diverse onderzoeken is gebleken dat het werken in kantoortuinen ten koste gaat van de productiviteit en zorgt voor meer gezondheidsproblemen bij werknemers. Mensen die in een open kantoorruimte werken lopen ook een groter risico op ziekteverzuim. Werknemers geven aan er overprikkeld en vermoeid te raken. Slechthorenden die in kantoortuinen moeten werken, zullen door de extra luisterinspanning en de onzekerheid die het goed plaatsen en herkennen van geluiden met zich meeneemt nog sneller vermoeid raken, meer stress ervaren en sneller gezondheidsproblemen krijgen.
Het is lastig in zulke grote ruimtes zodanige akoestische maatregelen te treffen dat deze geschikt zijn voor mensen met een uiteenlopend hoorvermogen. Gezien de gezondheidsrisico’s die aan kantoortuinen vastzitten voor zowel goed- als slechthorenden, is het bijzonder dat werkgevers niet de plicht hebben hun werknemers een rustige werkplek te bieden.
Kantoortuinen komen uit andere tijden
Kantoortuinen zijn ooit ontworpen om medewerkers te kunnen controleren en de efficiëntie te bevorderen. Veel van het werk dat daar gedaan werd leek op het lopendebandwerk uit de fabrieken van weleer. Denk bijvoorbeeld aan typekamers uit de jaren vijftig. In het verleden werkten medewerkers in kantoortuinen nog intensief samen. Hoe anders is dat nu. De meesten doen daar nu werk waar zich goed voor moeten kunnen concentreren en waarbij directe samenwerking met collega’s niet nodig is. Het nut van de kantoortuin lijkt dan ook voor het merendeel van het werk te zijn verdwenen. Dit terwijl aan het werk in zo’n open ruimte wél flink wat nadelen zitten.
Nadelen kantoortuinen
Het werken in kantoortuinen blijkt ten koste te gaan van de productiviteit en zorgt voor meer gezondheidsproblemen bij werknemers. Noors onderzoek laat zien dat mensen die in een open kantoorruimte werken een groter risico op ziekteverzuim hebben. Ze ervaren er daarnaast minder privacy en ook daalt door het werken in zulke ruimtes hun arbeidstevredenheid. Werknemers geven ook aan er overprikkeld en vermoeid te raken. 92% van de door het tv-programma de Monitor ondervraagde bedrijfsartsen geeft aan dat werknemers de kantoortuin zelf zien als een van de redenen van hun verzuim. Een kleine 40% van de artsen geeft aan dat werknemers ‘burn-out’ zelf zien als een gevolg van de kantoortuin. Van de geënquêteerde bedrijfsartsen denkt 79% dat het ziekteverzuim zou dalen als mensen met minder collega’s in een ruimte zouden zitten.
Open ruimte leidt niet tot open communicatie
Werkgevers kunnen hoop hebben dat een kantoortuin bijdraagt aan de sociale interactie, het uitwisselen van ideeën en goede onderlinge verhoudingen tussen hun werknemers. Helaas leidt een open ruimte niet tot ook een open communicatie zo blijkt. Onderzoekers vonden dat daar face-to-face gesprekken met 72% afnemen, terwijl het aantal verzonden e-mails met 56% en het aantal berichtjes via sociale media met 67% toenam. Daarnaast blijken ook de onderlinge relaties er onder te lijden en ontstaan er op zulke werkplekken juist minder vriendschappen. Ook gaan werknemers in kantoortuinen nog weleens gesloten hoofdtelefoons dragen al dan niet met ‘noise cancelling’ om zich beter te kunnen concentreren. Dit komt de communicatie natuurlijk ook niet ten goede. Dat het thuiswerken van het afgelopen jaar door meer van de helft van de werknemers als prettig wordt ervaren is gezien het voorgaande dan ook niet zo verbazingwekkend.
Kantoortuinen passen niet meer bij het huidige werk
Inmiddels is duidelijk dat kantoortuinen niet meer bij het huidige werk passen en aan het werken daarin flink wat nadelen zitten. Toch zijn ze vandaag de dag eerder regel dan uitzondering. Veelal spelen kostenoverwegingen daarbij een rol: er kunnen meer mensen per vierkante meter ondergebracht worden dan wanneer er kamers worden gecreëerd. Daardoor zijn ze bij veel bedrijven en ook bij de overheid volop te vinden. Ten onrechte zien sommige werkgevers een kantoortuin als modern, terwijl het een achterhaalt concept is.
In het meest gunstige geval wordt er bij de opzet van zo’n kantoortuin rekening gehouden met de indeling. Werknemers vinden het namelijk niet prettig als ze veel bureaus in het zicht hebben, maar ook met de rug naar een grote ruimte zitten is niet favoriet.
Lastig concentreren in kantoortuin
In een kantoortuin kunnen de meeste werknemers zich slecht concentreren en raken er eerder vermoeid. Natuurlijk zijn er individuele verschillen: de een kan zich beter afsluiten voor zijn omgeving dan de ander. Na eenmaal afgeleid te zijn blijkt het gemiddeld 23 minuten te duren voordat de concentratie weer helemaal terug is. Ook worden er meer fouten gemaakt. Telefoongesprekken en onderlinge praatjes vinden werknemers het meest afleidend. Zodra we immers ergens spraak horen, zullen onze hersenen direct aan de slag gaan om er begrijpelijke informatie van te maken. Echter niet alleen spraak leidt af: ook opstaan, binnenkomen en vertrekken van collega’s trekt onze aandacht. Van nature houden we immers voor de veiligheid onze omgeving in de gaten.
Slechthorenden extra in het nadeel
Slechthorenden zijn extra in het nadeel in een kantoortuin. In situaties waar goedhorenden nog redelijk goed uit de voeten kunnen, kan het voor hen flink lastig zijn een gesprek te voeren of te telefoneren. Horen en verstaan zullen meer inspanning met zich meenemen. Dat geldt ook al voor beginnende slechthorenden. Slechthorenden vinden het vaak ook moeilijk om te bepalen van waaruit geluiden komen en deze te herkennen. De onzekerheid die het niet goed plaatsen en identificeren van geluiden met zich meebrengt, zal ervoor zorgen dat de slechthorende werknemer de ruimte vaker ook met zijn ogen in de gaten zal houden. Ook dat kost extra energie.
Het is dan ook niet zo verbazingwekkend dat slechthorenden zich vaker ziek melden, overspannen raken en of een burn-out krijgen tijdens hun werkzame leven dan goedhorenden.
Geroezemoes kan voor goedhorenden ook positief werken: distraction distance
Voor goedhorenden kan geroezemoes ook positief werken voor de concentratie in een kantoortuin. Dat is zo wanneer het bij het oor aankomt als een brij. We kunnen er dan geen zinvolle informatie meer uithalen en daardoor leidt het minder af. Ook kan geroezemoes van veraf afleidende spraak in de buurt maskeren.
Akoestici gebruiken in dat kader de term ‘distraction distance’ (vrij vertaald: afleidingsafstand, zie uitleg onder). Geluiden die vanaf een kleinere afstand komen dan de ‘distraction distance’ zorgen voor afleiding omdat er voldoende spraakinformatie in zit. Geluiden afkomstig van een grotere afstand zorgen voor minder afleiding omdat ze nog maar deels zijn te verstaan. Het is dan een maskerende geluidsbrij die minder afleidt. Werknemers die informatie met elkaar moeten uitwisselen kunnen het best binnen de cirkel zitten gevormd door de straal van de ‘distraction distance’. Andere groepen kunnen zich juist beter buiten die cirkel bevinden.
De ‘distraction distance’ is gedefinieerd als de afstand vanaf een punt waarbinnen de spraakoverdracht gemeten met de Speech Transmission Index (STI) groter of gelijk is aan een waarde van 0,5. Is de afstand groter dan is spraak nog maar slechts ten dele te verstaan. Spraak draagt buiten de ‘distraction distance’ nog voornamelijk bij aan het achtergrondlawaai. De STI kan variëren tussen de 0 en 1. Waarbij een waarde van 1 een optimale spraakoverdracht aangeeft. In de waarde zitten de meeste belangrijke akoestische variabelen verdisconteerd: de mate van absorptie, het effect van schermen, de ruimtelijke demping én maskering door achtergrondlawaai.
Meer slechthorenden in de kantoortuin door vergrijzing
Op grond van de ‘distraction distance’ zijn de meest ideale omstandigheden te berekenen. Die gaan echter alleen goed op voor goedhorenden. Slechthorenden hebben echter een veel gunstigere spraakoverdracht nodig om een gesprek te kunnen voeren in een kantoortuin. Door de vergrijzing zullen er steeds meer 50-plussers in kantoortuinen zitten met beginnende slechthorendheid. De omstandigheden zijn voor hen daar al veel sneller ongunstig om gesprekken te kunnen voeren. Een akoestiek die zorgt voor beter verstaan voor de slechthorende medewerker, kan op zijn beurt weer zorgen voor meer afleiding voor goedhorende werknemers. Verschillen in hoorcapaciteit zorgen ervoor dat kantoortuinen ook daardoor verre van ideaal zijn voor medewerkers.
Aanpassing normen en preventie
Het is verbazingwekkend dat (ziekmakende) kantoortuinen gezien het grote aantal nadelen dat eraan vastzit en het soort werk dat er over het algemeen in moet worden gedaan nog bestaan. Zeker als daarbij ook nog eens de (akoestische) uitdagingen en de aanwezigheid van (oudere) slechthorende werknemers wordt betrokken.
In de huidige NEN-norm (1824-2010) staat wel iets over oppervlaktematen van werkplekken in kantoren maar niets over de verhouding tussen open werkruimtes en stilteplekken. De Arbounie pleit voor aanpassing van deze norm. Volgens de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) zou er meer aan preventie kunnen worden gedaan om ziekteverzuim te voorkomen.
Kostenbesparing bij inzet kantoortuinen blijkt voorop te staan
Als werkgevers het welbevinden, gezondheid en arbeidsproductiviteit van hun (slechthorende) werknemers belangrijk vinden zouden ze op grond van de voorhanden zijnde onderzoeken en kennis over slechthorendheid, kantoortuinen allang afgeschaft hebben. Kostenbesparing op werkplekken lijkt vooralsnog voorop te staan en belangrijker te zijn dan het welzijn en de daling van productiviteit van medewerkers. Aan het laatste zitten net als ziekteverzuim ook kosten, die zijn alleen minder direct zichtbaar.
Arbowet geeft te weinig beroepsmogelijkheid
Beater van der Velden van de FNV geeft in het tv-programma Monitor aan dat de werkgever verantwoordelijk is voor het veilig en gezond kunnen werken van hun werknemers. Nu legt de werkgever de verantwoordelijkheid te veel bij de werknemer: die zou zelf maar moeten zorgen dat hij of zij zich beter kan concentreren, door bijvoorbeeld een cursus te volgen. De werkgever is echter ook verplicht het werk aan te passen aan de persoon als dat redelijkerwijs mogelijk is. Stilteplekken zouden daarvoor uitkomst kunnen bieden. Helaas blijkt de Arbowet te weinig beroepsmogelijkheden te bieden om naar de rechter stappen, stelt Wim Pullen van het Centre for People and Buildings in het tv-programma. Werknemers blijken overgeleverd te zijn aan werkgevers die te weinig rekening houden met hun behoeften.
Aanpassingen voor slechthorenden
Voor slechthorenden zijn er natuurlijk mogelijkheden om de communicatie te verbeteren, ook door aanpassingen te doen op de werkplek. Dat kan met behulp van hoortoestellen, speciale telefoons en zogeheten solo-apparatuur. Ook is met akoestische maatregelen zoals bijvoorbeeld het plaatsen van schotten, het mogelijk een werkplek beter geschikt te maken voor bijvoorbeeld het telefoneren. Communiceren en concentreren in kantoortuinen zal voor veel slechthorenden echter een flinke uitdaging blijven en is voor hen een verre van ideale werkplek. Een werkgever zou gezien de gezondheidsrisico’s die aan kantoortuinen vastzitten voor zowel goed- als slechthorenden de verplichting moeten hebben om hun werknemers een rustige werkplek te bieden. Dat geldt zeker voor slechthorenden. Die zouden een eigen kamer moeten hebben of op zijn minst een aparte zeer rustige werkzone in een kantoortuin.
