Een goed zicht is belangrijk voor goed verstaan in dagelijkse luistersituaties. Dat blijkt uit onderzoek van de afdeling psychologie van de New Mexico State University in Amerika. De onderzoekers hebben de invloed van het zicht onderzocht op het verstaan in situaties die goed overeenkomen met de dagelijkse praktijk. Luisteraars blijken moeilijkheden bij het verstaan deels te kunnen compenseren door hun ogen te gebruiken. Dat geldt zowel voor goed- als slechthorenden.
Verstaan verloopt niet alleen via ons gehoor
Vaak wordt gedacht dat verstaan een proces is dat volledig via ons gehoor verloopt. Dat dit niet zo is, laten ook eerdere onderzoeken zien. Zowel goedhorenden als slechthorenden gebruiken wanneer zij twijfelen aan wat ze horen ook hun ogen. Dat doen ze vooral in lastige situaties, zoals in geroezemoes en lawaai. Een goed zicht is dan ook belangrijk voor een goed verstaan.
Onderzoek in alledaagse situaties
Onderzoekers van de psychologie-afdeling van de New Mexico State University in Amerika hebben de invloed van het zicht op het verstaan ook onderzocht in situaties die goed overeenkomen met de dagelijkse praktijk. Dat ontbrak namelijk nog in eerder onderzoek. De resultaten laten zien dat zowel het aantal sprekers als de mate van slechthorendheid en de aanwezigheid van achtergrondlawaai, invloed hebben op de hoeveelheid aan oogbewegingen. Ook bleek dit invloed te hebben op het staargedrag. Uit het onderzoek blijkt verder dat visuele informatie in dagelijkse belastende luistersituaties helpt bij het verstaan.
Goed plaatsen van sprekers
Om gebruik te maken van gezichtsuitdrukkingen en lipbeeld van de spreker moet de luisteraar natuurlijk wél allereerst goed kunnen plaatsen waar deze zich bevindt in de ruimte. Dat geldt wanneer er meerdere sprekers zijn zoals tijdens een vergadering of verjaardag.
Te lang zoeken naar wie aan het woord is, zorgt ervoor dat luisteraar de eerste woorden of zinnen gaat missen. Een goede revalidatie van het gehoor en ook gezichtsvermogen zijn dan ook beide belangrijk voor het goed kunnen voeren van gesprekken.
Goed verstaan hangt van meerdere factoren af
Er zijn verschillende factoren die beïnvloeden hoe goed we in staat zijn te verstaan. Zowel het hoorvermogen als de hoeveelheid achtergrondlawaai en akoestiek, alsook onze cognitieve vermogens dragen daar allen aan bij. Luisteraars kunnen moeilijkheden bij het verstaan deels ook compenseren door hun ogen te gebruiken. Uit eerder onderzoek blijkt dat wanneer mensen het gezicht van hun gesprekspartner zien, ze beter in staat zijn te verstaan dan wanneer ze alleen spraak horen. Mensen die echt liplezen maken daar ten volle gebruik van. Maar ook mensen die niet op liplezen vertrouwen, blijken wanneer ze twijfelen naar de mond of het gezicht van de spreker te kijken. Dat doen ze vooral in geroezemoes om beter te kunnen verstaan.
Ogen, neus en mond
Luisteraars kijken niet alleen naar het mondbeeld maar ook naar de ogen en de neus wanneer zij ondersteuning zoeken bij het verstaan van spraak. Wanneer het lawaainiveau echter hoger wordt, richten ze zich meer en meer op de mond.
Illusie
Dat we gebruik maken van visuele informatie en dat deze informatie ook onze waarneming beïnvloedt laat het McGurk effect zien. Verandering van het lipbeeld zorgt ervoor dat we bij het ene lipbeeld een totaal andere medeklinker waarnemen dan bij het andere lipbeeld. Dit terwijl het geluid precies hetzelfde blijft. Het McGurk effect is een zogeheten auditieve illusie.
Onderscheid maken tussen spraak en lawaai
Een zeer belangrijke functie van ons gehoorsysteem is om belangrijke en minder belangrijke geluiden van elkaar te onderscheiden. Dat wordt ook wel selectieve aandacht genoemd. Het is natuurlijk verbazingwekkende prestatie van een goed werkend gehoor dat we in een restaurant met een slechte akoestiek of drukke kroeg in staat zijn onze aandacht te richten op één stem en de ander te negeren. In een onderzoek uit de jaren vijftig van de vorige eeuw kreeg dit een naam: het ‘cocktail party effect’.
Selectieve aandacht
Dat we in staat zijn onze aandacht zeer selectief te richten blijkt ook uit een zogeheten dichotische luistertaak. Hierbij krijgt de luisteraar in het ene oor een andere tekst (en/of stem) te horen dan in het andere. De luisteraar wordt gevraagd één van de twee te volgen. Daar blijken we goed toe in staat. Echter in de praktijk hebben we vaak te maken met veel meer sprekers dan twee. Uit onderzoek is gebleken dat hoe meer sprekers er zijn hoe slechter het verstaan verloopt. Ook de richting en de afstand van de andere sprekers heeft invloed op het verstaan.
Inzet ogen om beter te verstaan
Wanneer er te veel sprekers tegelijkertijd praten en als ze zich ook nog eens vlak bij elkaar bevinden, is het lastiger om een enkele stem eruit te filteren. In zulke situaties zullen zeker slechthorenden maar ook normaalhorenden hun ogen inzetten om beter te verstaan.
Slechthorendheid bij toenemen van de leeftijd
Met de leeftijd neemt ons gehoorvermogen af. Vanaf ons vijftigste jaar kan dat al merkbaar zijn. Niet alleen wordt ons gehoor ongevoeliger voor geluiden, maar we worden er ook steeds slechter in om geluiden en ook sprekers uit elkaar te houden. Stemmen worden steeds meer een brij.
Niet alleen de verminderde werking van het slakkenhuis zorgt daarvoor, maar ook onze cognitieve vermogens nemen beetje bij beetje af. Ook de afname in de snelheid van de informatieverwerking kan daar een rol bij spelen. Omdat het voeren van een gesprek zeker in geroezemoes een aardig intensieve taak voor onze hersenen is, zal ook bij afname van de cognitieve vermogens dit merkbaar een probleem worden. Slechthorenden geven aan dat ze door het intensieve luisteren ook sneller moe worden (luistermoeheid).
Bij de afname van het gehoor met de leeftijd spelen ook genetische factoren een rol.
Visuele informatie bruikbaar bij toenemende leeftijd
Er is onderzoek dat suggereert dat juist bij toenemende leeftijd visuele informatie zeer bruikbaar is. Ouderen blijken zich daar meer op te richten en blijken ook vanzelf enige lipleesvaardigheden te ontwikkelen.
Een goede zichtbaarheid van het gezicht van de gesprekspartner is dan ook belangrijk. Een goede positie tegenover de spreker als ook een goede verlichting dragen daaraan bij.
Corrigeren oren en ogen van belang voor beter verstaan
Het onderzoek van de New Mexico State University in Amerika laat zien dat het belangrijk is zowel het gehoor zo optimaal mogelijk te ondersteunen met hoortoestellen alsook voor een optimale correctie te zorgen van het gezichtsvermogen. Immers ook het zien blijkt bij te dragen aan een beter verstaan. Dat geldt ook voor goedhorenden.
Bron: Šabić E, Henning D, Myüz H, Morrow A, Hout MC and MacDonald JA (2020) Examining the Role of Eye Movements During Conversational Listening in Noise. Front. Psychol. 11:200. doi: 10.3389/fpsyg.2020.00200
