Afgelopen dinsdag 30 januari daagde stichting Recht op Bescherming tegen Vliegtuighinder (RBV) de Nederlandse staat voor de rechter. De stichting die spreekt namens alle Nederlanders die hinder ervaren van het vliegverkeer, eist dat luchthaven Schiphol het geluid en daarmee het aantal vluchten flink reduceert. Maar hoe kan het dat de herrie de afgelopen decennia van de vliegtuigen rondom Schiphol is afgenomen, maar dat tegelijkertijd de ervaren geluidshinder door vliegtuigen is toegenomen?
Bepalende factoren voor geluidshinder Schiphol
De meest voorkomende hinder in Nederland wordt veroorzaakt door geluid (lees meer). Óf een geluid uiteindelijk hinder veroorzaakt is subjectief. Daarbij spelen zowel akoestische als niet akoestische factoren een rol. Wetenschappers schatten dat zo’n 40% van de hinder door de akoestische eigenschappen van het geluid zelf wordt veroorzaakt. Denk daarbij aan de geluidsniveau, de duur, de toonhoogte, de snelheid waarmee het maximale volume wordt bereikt (stijgtijd) en het al dan niet continue zijn. Geluiden met een hoge intensiteit, een hoge toonhoogte of snerpende klank (nagels over schoolbord, tram die de hoek om gaat), die onregelmatig zijn of zich plots voordoen zullen eerder voor hinder zorgen. Niet-akoestische factoren zorgen voor de overige 60% van de geluidshinder.
Geluidsniveau vliegtuigen niet alles bepalend
De intensiteit van een geluid kan een grote rol spelen als akoestische factor bij het ondervinden van geluidshinder. Tegelijkertijd is de maximaal bereikte geluidsniveau niet alles bepalend. Bij vliegtuigen maakt het immers maar weinig uit of we wakker worden van een geluid van 82 dBA of van 88 dBA. Dat terwijl een geluid van 88 dBA maar maar liefst vier keer zo hard is als dat van 82 dBA. Het is voor een omwonende die erdoor ontwaakt in beide gevallen erg irritant. Hetzelfde geldt als je in de tuin een conversatie met zo’n 65 dBA voert en deze niet kan voortzetten door de herrie van een van de twee overkomende vliegtuigen. Mogelijk is dit ook de reden dat ondanks dat vliegtuigen ondertussen een gemiddeld stuk stiller zijn, de klachten over vliegverkeer er niet minder om zijn geworden.
Pieken geluid vliegtuigen zorgen voor hinder, niet het gemiddelde
Door de permanente vlootvernieuwing zijn volgens hoogleraar Dick Simons verbonden aan de Technische Universiteit Delft, vliegtuigen sinds het eerste decennium van deze eeuw 8 dB stiller geworden. Dat betekent dat ze ruim 2,5 keer zo weinig herrie maken. Toch geeft de hoogleraar tegenover de NOS aan dat dit onvoldoende is. Om de geluidshinder te verminderen is er minimaal een reductie van 10 dB nodig. Daarnaast geeft hij tegenover de Volkskrant aan dat het gemiddelde geluid over een heel jaar weliswaar kan zijn afgenomen, maar dat de hinder niet wordt bepaald door een gemiddelde, maar juist door de pieken van het geluid. Meer vliegbewegingen zorgen voor meer pieken en dus voor meer geluidshinder.
De toename van ernstige geluidshinder op Schiphol tussen 2004 en 2008 met maar liefst 60% is in lijn met zijn veronderstelling. De stijging komt voor een groot deel doordat er meer wordt gevlogen (+40%). Daarnaast zorgt de toename in het aantal bewoners voor een toename in klachten (+20%).
Toonhoogte en veranderingen van geluid
Ook de toonhoogte van het vliegtuiggeluid of het plots veranderen van het geluid kan bijdragen aan de hinder. Zo klagen sommige omwonenden erover dat ze een doordringend irritant fluitend geluid horen bij het landen van bepaalde vliegtuigen. Direct omwonenden kunnen ook last hebben van het afremmen op de motor door vliegtuigen bij de landing of van het horen van vreemde onrustbarende ‘walvisgeluiden’ daarbij.
Niet-akoestische factoren
Naast de genoemde akoestische factoren spelen ook andere factoren een grote rol bij het ervaren van hinder door vliegtuigen rondom Schiphol.
Mogelijk gevaar dat geluidsbron met zich meebrengt
Van een zacht pulserend piepgeluid dat je tijdens je slaap als waarschuwingssignaal ervaart, kun je wakker worden. Tegelijkertijd kunnen we door het veel hardere geluid van een storm heen slapen omdat we er vertrouwen in hebben dat ons huis er morgen ook nog wel staat. Dat heeft immers al heel veel stormen weten te doorstaan. Daarmee komen we aan bij een andere factor: het veronderstelde gevaar dat met de lawaaibron samengaat. Treinen werden voorheen bij een gelijke geluidsniveau altijd als minder hinderlijk ervaren dan vliegtuigen. Van een trein blijkt waarschijnlijk minder gevaar uit te gaan. Die rijdt immers niet zomaar je huis in. Maar iemand die de plaatjes van de Bijlmerramp nog op zijn netvlies heeft staan, zal bij het overkomen van een vliegtuig of het plots veranderen van het geluid ervan, een stuk minder onbezorgd zijn. Wellicht is na het treinongeluk in Voorschoten waarbij een trein naast het spoor in de wei terecht kwam, daar verandering in gekomen.
Relatie met de veroorzaker
Ook de relatie met de veroorzaker van geluid speelt een belangrijke rol. Wanneer we een goede relatie met onze buren hebben, dan zal de tolerantie voor de gemaakte herrie anders liggen dan wanneer we een hekel aan onze buren hebben. Dat zal ook voor de relatie met vliegtuigen (al dan niet liefhebber), Schiphol (al dan niet broodheer) en of de overheid (‘Onbetrouwbaar’, ‘Laten de burger altijd in de kou staan’) gelden.
Voorspelbaarheid vliegverkeer
Nog een belangrijke factor voor het ervaren van geluidshinder is de voorspelbaarheid. Als je weet dat je buurmeisje elke dag om 19:00 uur een halfuurtje piano speelt dan is dat veel dragelijker dan dat op onvoorspelbare momenten gebeurt. Of en hoeveel vliegverkeer er over komt vanuit Schiphol is voor omwonenden onvoorspelbaar, dat hangt niet alleen af van de drukte op de luchthaven maar ook van de windrichting. Beide kunnen variëren. Dat zorgt voor gevoelens van machteloosheid. Dit heeft op zijn beurt alles te maken met een gebrek aan controle. Controle is een andere niet-akoestische factor die bijdraagt aan de geluidshinder.
Uit te voeren taken, bezigheden en noodzaak
Zo zijn er nog tal van niet-akoestische factoren die een rol spelen. Denk aan de taak die je uitvoert als een vliegtuig overkomt. Moet je je goed concentreren of telefoneren dan zal het lawaai flink hinderlijk zijn. Wil je een ontspannen, naar een mooi rustig klassiek stuk luisteren, een dutje doen of slapen dan is het geluid waarschijnlijk een stuk storender dan wanneer je in de tuin aan het schoffelen bent. Ook de noodzaak van het geluid maakt of iemand het als hinderlijk ervaart. Het lawaai van een verbouwing die een fijn eindresultaat geeft, zal voor de bewoner als minder hinderlijk worden ervaren dan door de buren. Voor omwonenden van Schiphol zijn de zakelijke- en vakantievluchten natuurlijk verre van noodzakelijk. Behalve dan als ze zelf een of meerdere keren per jaar met het vliegtuig op reis gaan. Ook het gevoel dat aan een geluid niet te ontkomen is, draagt bij aan de ervaren hinder.
Reductie geluidsoverlast vliegtuigen Schiphol
Om de hinder te reduceren heeft Schiphol alleen invloed op de (fysische) akoestische eigenschappen van het geluid. De luchthaven kan zorgen voor een daling van de frequentie van pieken (minder vluchten), de gemiddelde geluidsintensiteit verder reduceren (stillere vliegtuigen en/of minder vluchten) en vliegmaatschappijen aansporen wat te doen aan het specifieke hinderlijke geluiden die vliegtuigen produceren. Op de niet-akoestische variabelen heeft de luchthaven geen invloed. Daar hebben omwonenden ten dele zelf invloed op.
Eis stichting RBV bij de rechtbank
De stichting RBV eiste afgelopen dinsdag 30 januari in de rechtbank dat de Nederlandse staat de geluidsnormen van Schiphol aanscherpt. De stichting zet daarbij in op een gemiddelde van 45 decibel per jaar (Lden). Dat betekent dat de luchthaven flink moet krimpen. De landsadvocaat geeft aan dat krimp niet mogelijk is in verband met Europese regelgeving. Ook geeft landsadvocaat bij voorbaat aan dat de staat niet zal voldoen aan een eventueel bevel door de rechter tot het verminderen van het aantal vliegtuigbewegingen. Dit omdat voor deze krimp toestemming van Brussel nodig is. De staat kan daarom volgens de advocaat onmogelijk deze stap op eigen houtje zetten.
De verwachting is dat de rechter op 20 maart uitspraak doet.
Fijn stuk. Juridisch interessante kwestie. Onbegrijpelijk dat de Staat een eerder uitgangspunt -dat Schiphol moet krimpen- verlaat, en dit terwijl in juli afgelopen jaar door de rechter is uitgemaakt dat Schiphol ook mag worden verplicht te krimpen. Waar zijn ze nu toch mee bezig?