In Spanje hebben archeologen een ruim 5000 jaar oude schedel gevonden die bewijs levert voor een ooroperatie. Aan beide zijden zijn perforaties gevonden in het mastoid. Dit duidt er op dat er op primitieve wijze een chirurgische ingreep heeft plaatsgevonden om de pijn te verminderen. Pijn in dat gebied kan zijn ontstaan door een middenoorontsteking die samenging met mastoïditis. Mastoïditis is een bacteriële ontsteking en wordt gekenmerkt door een ernstige ontsteking van het botweefsel achter het oor.
Volgens de onderzoekers is hun ontdekking de vroegste vondst van een chirurgische ooroperatie in de geschiedenis van de mens.
Mastoid en mastoïditis
Het mastoid is het uitsteeksel van het bot dat net achter het oor is te voelen. Het is een poreus bot met luchtholtes. Een middenoorontsteking kan in zeldzame gevallen ook dit bot aantasten en zorgen voor een etterige ontsteking. Een dergelijke bacteriële ontsteking wordt ook wel mastoïditis genoemd.
Wanneer iemand vandaag de dag acute mastoïditis krijgt, is ziekenhuisopname nodig. De klachten zoals hoge koorts, pijn, oorpijn en zwelling en warm worden van het oor ontstaan dan plots en nemen daarbij snel toe. Ook kan de oorschelp verder van het hoofd af gaan staan en naar beneden draaien. Naast het geven van antibiotica maakt de KNO-arts dan een kleine snede in het trommelvlies om de etterige vloeistof, die wordt veroorzaakt door de middenoorontsteking, eruit te laten lopen. Daarbij plaatst de chirurg ook een buisje. Als de koorts binnen 48 uur niet verdwijnt dan volgt een vervolgingreep. Daarbij maakt de KNO-arts ook het bot open en reinigt dit.
Papyrus aantekeningen wijzen erop dat middenoorontstekingen al bekend waren in Egypte en Mesopotamië. Antibiotica bestaan maar relatief kort: de eerste versie is ontdekt in 1928. Inzet daarvan kon in het verleden dus niet. Wel werd gepoogd de klachten te verlichten door een operatie. Het archeologische onderzoek in Spanje laat zien dat dit ook al 3000 jaar voor het begin van onze jaartelling gebeurde.
Ronde gaten in de schedel
De onderzoekers zien niet alleen bewijs voor de chirurgische ingreep in de ronde gaten aan de rechter- en linkerzijde (diameter rechts 12 mm en links 9 mm), ook de aanwezigheid van snijtekens aan de voorste rand van de zogeheten trepanatie duidt daarop. Een trepanatie is een oude chirurgische procedure waarbij een stuk bot uit de schedel werd verwijderd. De term is afkomstig van het Griekse woord ‘trepaniso’ wat ‘boor’ betekent. Indertijd werd zo’n ingreep veelal gedaan met stenen voorwerpen. Beide holtes in de gevonden schedel laten botvorming zien die duiden op de gebruikelijke veranderingen die zich voordoen bij ontstekingen van het mastoid. De gehoorgang bleek aan beide zijden zodanig vergroot dat de mastoidcellen en de trommelholte met de buitenwereld in contact staan.
Patiënt heeft beide ingrepen overleefd
De onderzoekers concluderen dat de vrouw de zeer pijnlijke ingrepen heeft overleefd. Het onderzoek laat zien dat ze tenminste een maand na de operatie nog geleefd heeft. Dat leiden de onderzoekers af aan de vernieuwing van het bot rondom de boorgaten. De operaties aan de linker- en rechterzijde zijn overigens op een ander tijdstip uitgevoerd. Volgens de onderzoekers is hun ontdekking de vroegste vondst van een chirurgische ooroperatie in de geschiedenis van de mens.
Bron:
Díaz-Navarro, S., Tejedor-Rodríguez, C., Arcusa-Magallón, H. et al. The first otologic surgery in a skull from El Pendón site (Reinoso, Northern Spain). Sci Rep 12, 2537 (2022). https://doi.org/10.1038/s41598-022-06223-6
