De afgelopen jaren is de verkoop van gehoorbeschermers flink toegenomen. Dat is een positieve ontwikkeling: het laat zien dat gehoorpreventie steeds meer aandacht krijgt en dat mensen zich bewuster worden van de risico’s van harde geluiden. Toch dragen veel mensen gehoorbescherming nog altijd niet of niet consequent, ondanks intensieve campagnes en gedragsbeïnvloedende maatregelen. Onderzoek naar voedingsadviezen laat zien dat institutioneel wantrouwen een rol kan spelen bij het negeren van gezondheidsadviezen. Mensen met een lager opleidingsniveau zijn minder geneigd om adviezen van officiële instanties te accepteren. Dit fenomeen zou mogelijk ook van invloed kunnen zijn op gehoorpreventie. Als adviezen als bevooroordeeld of betuttelend worden ervaren, kan dit juist leiden tot weerstand in plaats van gedragsverandering. Wat kunnen we hiervan leren voor een effectieve preventie van gehoorschade?
| Gehoorpreventie
Onderzoek op gebied voedingsadviezen
Onderzoek op het gebied van voedingsadviezen laat zien dat mensen met een lager opleidingsniveau minder ontvankelijk zijn voor boodschappen afkomstig van officiële instanties. Dat komt niet omdat ze niet begrijpen dat gezond eten belangrijk is, maar omdat ze wantrouwend staan tegenover de instanties die die adviezen geven, zo blijkt uit diverse experimenten van Tim van Meurs uitvoerde voor zijn promotieonderzoek aan de Erasmus Universiteit. Informatie en ook maatregelen kunnen zogeheten ‘institutioneel wantrouwen’ opwekken. Dat blijkt de informatie-opname juist tegen te werken.
Parallel met preventie gehoorschade
Mogelijk geldt hetzelfde fenomeen ook voor de adviezen om gehoorbeschermers te dragen, hoewel dit nog niet expliciet is onderzocht. Het is waarschijnlijk dat mensen met een lagere opleiding ook informatie op het gebied van het gehoor en decibellen eerder als bevooroordeeld zien, wanneer deze afkomstig is van officiële instanties. Dat kan zich zelfs voordoen als er daarover een vermoeden bestaat, zo blijkt uit het onderzoek op het gebied van voedingsadviezen.
Groot deel negeert adviezen
Overheden, wetenschappers, artsen, audiologen en gezondheidsinstanties hameren al jaren op het belang van gehoorbescherming op de werkvloer en in de vrije tijd (harde muziek, klussen en motorrijden etc.). En toch: een groot deel van de mensen negeert die adviezen. 80 procent van de jongeren blijkt weliswaar bang dat ze gehoorschade krijgen door harde muziek, maar gehoorbescherming dragen? Ho maar.
Het merendeel draagt geen oordoppen bij concerten en festivals. In clubs waar de muziek vaak te hard staat, draagt slechts een op de vijf gehoorbescherming. Dit terwijl ze wel vaak weten dat de herrie op den duur gehoorschade kan veroorzaken. Ook op het werk blijkt nog winst te boeken bij het dragen van gehoorbeschermers.
Overeenkomstige resultaten zijn te zien bij richtlijnen vanuit het Voedingscentrum. Denk daarbij aan het advies: ‘Eet elke dag 2 ons groente en fruit’. 80% weet dat het gezond is, maar slechts 20 procent doet het. Bekendheid blijkt nog geen voorwaarde en ook geen garantie voor succes.
Het lijkt erop dat ook op dit gebied van luistergedrag mensen zich niet ‘de wet’ willen laten voorschrijven over wat ze moeten doen. Mogelijk speelt ook hierbij de relatie met instanties een rol, die te ver weg van hun belevingswereld afstaan.
Boodschap roept weerstand op in plaats van gedragsverandering
Burgers blijken met name minder ontvankelijk voor zogeheten structurele interventies. Dat zijn maatregelen die direct de omgeving of omstandigheden veranderen om gezond of veilig gedrag te bevorderen. Denk daarbij aan een suikertaks of een rookverbod. Lager opgeleiden die met deze maatregelen geholpen zouden moeten worden, ervaren ze juist als een neerbuigende en betuttelende vorm van inmenging. En dát vergroot hun weerstand alleen maar. Hierdoor wordt de toch al aanzienlijke kloof die al bestaat op het gebied van gezondheid, groter.
Dit blijkt ook uit verbanden die andere onderzoeken laten zien zoals bij de aarzeling om te vaccineren, verminderd vertrouwen in de gezondheidszorg en algemeen wantrouwen ten aanzien van de wetenschap. Als iemand met een fundamenteel wantrouwen naar instituties kijkt, zal een boodschap uit die hoek eerder weerstand oproepen dan de gewenste gedragsverandering.
Verband gehoorschade en opleidingsniveau
Een aantal onderzoeken op het gebied van gehoorschade wijst op een verband met opleidingsniveau. Zo is er een verband gevonden tussen gehoorverlies bij kinderen en het opleidingsniveau van de moeder. Weer ander onderzoek vond een relatie tussen gehoorschade onder bezoekers van dancings en hun opleidingsniveau. Dit kan te maken hebben met institutioneel wantrouwen onder deze groep.
Verbetering of verandering voorlichting op gebied preventie gehoorschade
Als blijkt dat institutioneel wantrouwen ook een rol speelt bij adviezen over gehoorbescherming, is het zinvol om de strategieën op het gebied van gehoorpreventie hierop aan te passen. Onderzoek toont aan dat interventies zoals peer-education, op maat gemaakte gehoorbescherming met goede begeleiding en persoonlijke feedback vanuit vertrouwde netwerken effectiever kunnen zijn dan top-down campagnes. Door gehoorpreventie meer te laten aansluiten bij de sociale leefwereld van mensen – in plaats van te leunen op autoritaire voorlichting – kan gehoorbescherming toegankelijker én acceptabeler worden gemaakt. Nader onderzoek kan helpen om deze aanpak beter af te stemmen op verschillende doelgroepen, met als doel gezonder luistergedrag te bevorderen.
Bron: No Appetite for Meddling: The role of anti-institutionalism in educational differences in the receptivity to nutrition interventions – Tim van Meurs
In dit artikel zijn de termen ‘laag opgeleid’ en ‘hoog opgeleid’ gebruikt, omdat deze ook in het aangehaalde proefschrift worden gehanteerd. Een goed alternatief lijkt er nog niet te zijn. Zo is er kritiek op termen als ‘praktisch opgeleid’ en ‘theoretisch opgeleid’, omdat ze verwarring kunnen oproepen: een hbo-opleiding is doorgaans praktisch, maar valt onder hoger onderwijs, terwijl de theoretische leerweg binnen het mbo juist onder praktisch onderwijs valt. Ook het alternatief ‘lage sociaaleconomische positie’ is niet eenduidig, omdat dit meer omvat dan alleen opleidingsniveau — zoals inkomen, beroep en leefomstandigheden.
