Veelal wordt gedacht dat kinderen die een matig gehoorverlies hebben alles wel mee krijgen en ook prima mee kunnen komen. Dat deze groep wel degelijk een achterstand op het gebied van sociaal-emotionele ontwikkeling en taal oploopt ten opzichte van hun goedhorende leeftijdgenootjes, blijkt uit het proefschrift van Evelien Dirks. De NSDSK-onderzoekster die op 31 oktober gepromoveerd is aan de Universiteit van Leiden, laat met haar onderzoek bij de vakgroep ontwikkelingspsychologie zien dat het om een vergeten groep gaat. Vooraf aan de promotie werd door de NSDSK een mini-symposium gehouden, waar Evelien Dirks de toehoorders haar onderzoeksresultaten uit de doeken deed.
Evelien Dirks onderzoekster bij NSDSK vertelt over haar promotieonderzoek tijdens het symposium in Leiden
Kinderen met matig gehoorverlies horen wel veel maar verstaan niet alles
Voor zowel dove als ernstig slechthorende kinderen is veel aandacht. Bij kinderen met een matig gehoorverlies wordt ten onrechte gedacht dat ze alles wel meekrijgen. Ze blijken weliswaar veel te horen, maar echt verstaan doen ze lang niet alles. Dat dit negatieve effecten heeft op zowel de taal- als sociaal-emotionele ontwikkeling, blijkt uit het promotie-onderzoek van Evelien Dirks.
Begrijpen van de bedoeling van anderen kost moeite
Uit het onderzoek van de kersverse doctor blijkt dat matig slechthorende peuters net zo empathisch zijn als hun leeftijdgenoten. Empathie, het vermogen om emoties van anderen te begrijpen en hierop gepast te reageren, is volgens Dirks belangrijk voor ons sociaal functioneren omdat dit in ons dagelijkse leven de ‘sociale lijm’ vormt.
Op empathisch niveau gaat het dus goed, maar waar de matig slechthorende peuters wél meer moeite mee hebben is het begrijpen van andermans bedoelingen. Dirks legt uit dat dit niet zo vreemd is, omdat de slechthorende kinderen veel minder ‘sociale kilometers’ hebben gemaakt ten opzichte van hun horende leeftijdgenootjes. Dirks zegt daarover: “Goedhorende kinderen krijgen van alles mee wat niet per se aan hen gericht is – bijvoorbeeld gesprekken tussen hun ouders en broers of zussen – en steken daar veel van op. Maar kinderen met gehoorverlies missen veel van die interacties.”
Minder rijk taalgebruik tussen ouders en kinderen
Dirks laat de toehoorders verder zien dat het taalgebruik tussen ouders en hun slechthorende kinderen minder rijk is. De ouders van de slechthorende kinderen praten weliswaar net zoveel met hun kind als andere ouders, maar ze stellen minder open vragen en praten minder over gevoelens. Dirks wijst erop dat juist dit heel belangrijk is voor de sociaal-emotionele ontwikkeling en ook de taalverwerving van het kind.
Minder momenten van gedeelde aandacht
Ouders en hun slechthorende kinderen blijken weliswaar emotioneel beschikbaar voor elkaar te zijn, er blijken wél minder momenten van gedeelde aandacht met hun kinderen. Denk hierbij aan oogcontact en het samen bezig zijn tijdens het spelen. Ook zijn de momenten van gedeelde aandacht korter. ‘Kinderen met een goed gehoor kunnen tegelijkertijd naar hun speelgoed kijken en naar hun ouders luisteren,’ legt Dirks uit, ‘maar voor slechthorende kinderen is dat lastiger. Zij moeten hun aandacht meer verdelen.’ Wat het onderzoek verder laat zien is dat het taalgebruik tussen ouders en hun slechthorende kinderen minder rijk is. De ouders van de slechthorende kinderen praten weliswaar net zoveel met hun kind als andere ouders, maar ze stellen minder open vragen en praten minder over gevoelens. Juist dat soort input is heel belangrijk voor de sociaal-emotionele ontwikkeling en taalverwerving van het kind.
Interactief voorlezen helpt interactie verrijken
Evelien Dirks geeft tijdens de presentatie aan dat voorlezen een positief effect heeft op de taalontwikkeling en ook bij het later leren lezen. Daarbij geldt: hoe vaker hoe beter.
Volgens Dirks doet het er toe hóe dat voorlezen gebeurt: door interactief voor te lezen kunnen ouders de interactie met hun kinderen verrijken. Bij deze vorm wordt het voorlezen van een boek zo nu en dan onderbroken door open vragen te stellen over het verhaal of over de plaatjes. Ook kan de ouder er grapjes over maken of op de spontane reacties van het kind ingaan en zo aansluiten bij de belevingswereld van het kind. Door op deze manier het kind ruimte te bieden voor eigen inbreng, wordt zowel de sociaal-emotionele ontwikkeling als taalvaardigheid gestimuleerd. Met behulp van een filmfragment laat Dirks tijdens het symposium zien hoe dat in zijn werk gaat.
Dirks en haar collega’ s hebben een cursus ontwikkeld waarin ouders de techniek van het interactief voorlezen wordt bijgebracht. De techniek blijkt voor meer gedeelde aandacht te zorgen en ook is te zien dat er meer gesprekken over emoties tussen ouders en kinderen plaatsvinden. Inmiddels maken meerdere organisaties in Nederland gebruik van deze cursus. Dirks zegt hierover: “Het is van groot belang dat we de achterstanden in de sociaal-emotionele ontwikkeling van slechthorende kinderen vroeg signaleren en aanpakken. Zulke achterstanden kunnen op latere leeftijd grote impact hebben. Als je andermans bedoelingen niet begrijpt, kan dat bijvoorbeeld de omgang met leeftijdgenoten op school behoorlijk lastig maken.”
Andere sprekers
Na de inleiding door bestuurder Ernest Müter van de NSDSK, kwam professor Carolien Rieffe aan het woord. In haar presentatie ging zij in op welke factoren bijdragen aan emotionele competentie en liet daarbij zien dat het hebben van sociale interactie daarbij belangrijk is. Uit onderzoek blijkt dat bij dove en slechthorende kinderen zich juist verstoringen voordoen in de interactie tussen ouder en kind en de sociale interacties met leeftijdgenoten moeizamer verlopen. Dove en slechthorende kleuters blijken daarnaast meer problemen te hebben met emotieregulatie.
Professor Gary Morgan ging in op hoe taal helpt bij de cognitieve ontwikkeling. Daarbij liet hij twee hypotheses de revue passeren. De ‘Intersubjectieve Scaffolding Hypothese’ en de ‘Language Scaffolding Hyptohese’. Professor Harry Knoors, algemeen directeur van de Kentalis Academie gaf een grondig en leerzaam overzicht van recent onderzoek dat gedaan is onder dove en slechthorende kinderen.
Proefschrift: PSYCHOSOCIAL FUNCTIONING OF TODDLERS WITH MODERATE HEARING LOSS. THE IMPORTANCE OF CAREGIVERS, 31 Oktober 2018 Leiden, Auteur: Evelien Dirks
