Luistermoeheid bij slechthorendheid
Hoe komt het dat slechthorenden luistermoeheid ervaren? Mensen die moeite hebben met horen en verstaan kunnen na een werk-, studiedag of een gezellig sociaal uitje door de luisterinspanning doodop zijn.
Luistermoeheid is te zien als symptoom van slechthorendheid. Het kan worden veroorzaakt door de extra luisterinspanning die nodig is om het gesprokene mee te krijgen en doordat de slechthorende genoodzaakt is meerdere taken tegelijkertijd uit te voeren. Ook kan er vermoeidheid ontstaan bij slechthorendheid door onderstimulatie.
Lichamelijke en mentale vermoeidheid
Vermoeidheid kan zowel ontstaan door lichamelijke inspanning, maar even zo goed door onze hersenen intensief te gebruiken. Wanneer mensen vermoeidheid omschrijven, dan duiden ze dit met termen als: ‘op zijn’, ‘rust nodig hebben’, ‘geen puf meer hebben’, ‘op mijn laatste benen lopen’, ‘slaap hebben’ en ‘uitgeput zijn’.
Vermoeidheid door onderstimulatie
Naast lichamelijke of mentale vermoeidheid is het ook mogelijk om een moe gevoel te krijgen als je je verveelt of te weinig gestimuleerd wordt. Denk aan een saaie klus die je moet uitvoeren of wanneer er te weinig prikkels van buitenaf zijn (te weinig licht, geluid, temperatuurwisseling, aanraking etc.). Dat kan voor een gevoel van algehele malaise zorgen. Dat uit zich veelal in klachten van ongemak, vermoeidheid en het zich niet lekker voelen. De precieze oorzaak van de malaise is voor de persoon dan vaak lastig aan te geven.
Combinatie van factoren
Ook kan het een combinatie van factoren zijn waardoor we vermoeid raken. De meeste mensen hebben vast wel eens (bijna) zitten knikkebollen tijdens een saaie lezing in de namiddag wanneer ook de lunch-dip zijn opwachting maakt. Ook als een lezing monotoon klinkt of de nachtelijke slaap net te kort was, zal dit bijdragen aan het overmand kunnen raken door vermoeidheid of slaap.
Luistermoeheid symptoom van slechthorendheid
Op Wikipedia staat bij ‘vermoeidheid’ de volgende toevoeging: …..Vermoeidheid kan echter ook een symptoom zijn van een lichamelijke of geestelijke aandoening, zoals hartzwakte, diabetes, schildklierziekte, hersenletsel (bijvoorbeeld een beroerte), of klinische depressie. Omdat bij vermoeidheid het concentratie- en reactievermogen afneemt, is een moe persoon niet optimaal in staat activiteiten uit te voeren die constante concentratie en/of reactievermogen vereisen, zoals het besturen van een voertuig.
In dit rijtje lichamelijke aandoeningen staat slechthorendheid niet, maar het zou daar zeer goed tussen passen. Door de extra luisterinspanning die slechthorendheid met zich meeneemt, het moeten uitvoeren van meerdere taken tegelijkertijd kan slechthorendheid tot extra vermoeidheid leiden. Dat wordt ook wel luistermoeheid genoemd. Luistermoeheid is te zien als symptoom van slechthorendheid. Ook onderstimulatie veroorzaakt door slechthorendheid kan voor vermoeidheid zorgen.
Luisterinspanning
Vermoeidheid kan ontstaan na lichamelijke inspanning, na slaaptekort en na grote mentale inspanning Denk bij mentale inspanning aan begrijpen, leren, uitdenken en ook luisterinspanning. Luisterinspanning is te zien als de mentale energie die het richten van de aandacht op en het begrijpen van gesproken taal kost. Extra luisterinspanning kan uiteindelijk weer voor luistermoeheid zorgen.
Factoren die een een rol spelen bij het ontstaan van luistermoeheid
Bij het ontstaan van luistermoeheid spelen meerdere factoren een rol.
Woordenschat, achtergrondkennis, geheugen en mentale capaciteit
Hoe groter het aantal woorden in ons vocabulaire en hoe meer achtergrondkennis we over een bepaald onderwerp hebben, hoe makkelijker het is om flarden van zinnen of ‘halve’ woorden in te vullen vanuit ons geheugen. Voor slechthorende kinderen die nog maar een beperkte woordenschat en ook achtergrondkennis hebben, is het dan ook extra inspannend een gesprek te volgen. Zo is het ook voor volwassenen extra lastig om een vreemde taal te verstaan wanneer de kennis daarvan (nog) gebrekkig is. Dat geldt voor goedhorenden en natuurlijk nog meer voor slechthorenden. Ook hoe snel de hersenen informatie kunnen verwerken – de mentale capaciteit – speelt een rol bij het verstaan en begrijpen van wat er gezegd is.
Achtergrondlawaai
Wanneer er lawaai of geroezemoes in de omgeving aanwezig is, wordt het verstaan extra inspannend en daarmee vermoeiend. Dat geldt voor goedhorenden, maar nog veel sterker voor slechthorenden. Slechthorenden hebben een veel gunstigere verhouding nodig tussen spraak en het lawaai om tot een even goed begrip ervan te komen. En zelfs dan halen veel slechthorenden niet het niveau dat een goedhorende kan halen, zelfs al dragen ze een hoortoestel. Dat komt doordat in het slakkenhuis de hele fijne haarcellen stuk zijn. Een hoortoestel kan dit niet herstellen, net als een bril niet kan compenseren voor schade aan het netvlies (wel voor afwijkingen in de lens).
Slechte akoestiek
Ook de akoestiek van een ruimte speelt een grote rol. Galmende ruimtes zijn extra lastig voor slechthorenden omdat hierdoor vooral de zachtere delen van de spraak worden dichtgesmeerd. Juist de medeklinkers zijn zacht en het horen daarvan bepaalt voor het merendeel hoe goed we het gesprokene kunnen verstaan.
Veel restaurants en ook conversatieruimtes in verzorgingshuizen zijn vaak erg galmend door de harde materialen die worden gebruikt (glas, zeil en hout). Hierdoor wordt het verstaan onnodig bemoeilijkt. Voor veel ouderen een reden om zulke locaties te vermijden.
Ernst slechthorendheid
Natuurlijk speelt ook de ernst van de slechthorendheid een grote rolbij het ontstaan van luistermoeheid. Hoe groter het gehoorverlies gemeten met een audiogram (piepjes-test) is, hoe moeilijker het wordt om spraak op afstand te kunnen verstaan. Immers hoe groter de afstand tot de spreker hoe zachter de spraak wordt. Ook het verstaan in geroezemoes zal bij de een weer makkelijker verlopen dan bij de ander (zelfs bij een gelijk audiogram).
Onzekerheid bij verstaan en ordenen buitenwereld
Ondanks dat slechthorenden zich extra inzetten om de het gesprokene om hen heen te verstaan, blijft er een kans op misverstaan en misverstanden. Er doet zich telkens weer onzekerheid voor of hetgeen wat ze denken te hebben verstaan ook overkomt met wat er gezegd is. Dit doet zich ook voor als het gesprokene wel degelijk goed verstaan is.
Onzekerheid is nu juist iets wat mensen het liefst proberen te voorkomen. Mensen proberen zich in de complexe werkelijkheid te oriënteren, dit doen zij door middel van een aantal processen, zoals informatieverwerking, denken én waarneming. Door orde te scheppen trachten zij de voorspelbaarheid van gebeurtenissen te vergroten. De verstoring van de waarneming brengt ook met zich mee dat het ordenen problemen geeft. Gebeurtenissen zijn daardoor moeilijker te voorspellen en acties van anderen kunnen daardoor ook onverwachter zijn. De onzekerheid bij het verstaan en de extra mentale energie die het kost om de wereld te ordenen, zorgen ook voor meer luisterinspanning en zo voor luistermoeheid.
Fitheid
Wat ook een rol speelt bij het verstaan, is hoe fit we zijn. Wanneer we uitgerust zijn, zijn we ook cognitief fitter. Het is dan makkelijker ons te concentreren en inspanning te leveren voor de verwerking van informatie en ook het verstaan gaat ons dan makkelijker af.
Luisterinspanning heeft invloed op informatieverwerking
Wanneer er extra luisterinspanning nodig is voor het horen en het verstaan, zal het verwerken van informatie en opslaan (leren) ook minder soepel gaan. Bij kinderen kan dit makkelijk tot een leerachterstand leiden. Ook de extra mentale energie die hiervoor nodig is, zal tot luistermoeheid leiden.
Plaatsen van geluiden
Bij horen en verstaan speelt het kunnen plaatsen van geluiden in de ruimte ook een belangrijke rol. Zo moeten we als iemand het woord neemt eerst bepalen waar de spreker zich bevindt. Als dit plaatsen van geluiden minder makkelijk gaat door slechthorendheid, kunnen de eerste woorden van de spreker makkelijk worden gemist. Het kost dan extra energie om na te gaan wat het gespreksonderwerp is of het punt dat iemand wil maken.
Meerdere taken tegelijkertijd uitvoeren
Mensen die ernstig slechthorend zijn gebruiken soms ook nog eens het lipbeeld om spraak beter te kunnen volgen. Dit laatste wordt ook wel spraakafzien genoemd. Het zorgt er weliswaar ervoor dat de slechthorende meer meekrijgt van het gesprokene, toch is het ook een taak die extra energie kost en kan bijdragen aan de vermoeidheid.
Luistermoeheid en stress
Er zijn dus meerdere factoren die bijdragen aan het ontstaan van luistermoeheid. Een permanente verhoogde luisterinspanning zal uiteindelijk stress geven. En stress kan weer leiden tot nadelige fysiologische veranderingen zoals stijging van de bloeddruk en het vrijkomen van stresshormonen. Als de luisterinspanning langdurig aanwezig is en er te weinig rustpunten zijn, kan dit op den duur tot uitputting leiden en uiteindelijk tot overspannenheid en burn-out.
Onderstimulatie als oorzaak vermoeidheid bij slechthorendheid
Onderstimulatie bij gehoorverlies kan óók tot vermoeidheid leiden. Prikkels van buitenaf zoals geluid en licht die onze zintuigen stimuleren, verhogen ook ons activatieniveau. Zo kunnen we ons op zonnige dagen ons fitter en energieker voelen dan op een sombere herfstdag. Ook geluid biedt stimulatie. Luide muziek kan zorgen voor extra aanmaak van adrenaline. Bij een lange autorit hebben mensen daardoor de de neiging muziek harder te zetten, om zo vermoeidheid tegen te gaan. De extra prikkeling van het geluid zorgt er voor dat we alerter kunnen reageren en we ons ook fitter gaan voelen. Wanneer slechthorendheid niet gecompenseerd wordt met een hoortoestel, zal deze bron van prikkeling in meer of mindere mate ontbreken. Dat kan voor een gevoel van algehele malaise zorgen.
Hoortoestellen en cochleair implantaten bij luistermoeheid
Om luistermoeheid te voorkomen is het allereerst goed om zorg te dragen voor de juiste hoorhulpmiddelen. Hoortoestellen en ook cochleair implantaten kunnen een grote bijdrage leveren om luisterinspanning en daarmee luistermoeheid en stress te verminderen. Ook kunnen deze hoorhulpmiddelen een positief effect hebben op tinnitusklachten die verband houden met slechthorendheid.
Voor slechthorenden die nog geen hoortoestel dragen en luistermoeheid ervaren, is het nuttig een hoortest te doen bij een audicien in de buurt. Dat kan veel duidelijkheid geven.
Extra hoorhulpmiddelen
Hoortoestellen alleen zullen in moeilijke luistersituaties niet voor iedere slechthorende voldoende zijn. Soloapparatuur of een extra microfoon die bij de spreker wordt geplaatst of omgehangen kan dan extra ondersteuning bieden. In huis kan een ringleiding of speciale randapparatuur die hoort bij het hoortoestel het verstaan van de tv vergemakkelijken. Ook zijn er tal van mogelijkheden om het telefoneren soepeler te laten verlopen.
Aanpassingen op het werk om luistermoeheid te voorkomen
Ook op het werk zijn aanpassingen mogelijk waarmee luisterinspanning en luistermoeheid is te voorkomen. Slechthorenden kunnen daarvoor aankloppen bij gespecialiseerde adviesbureau’s. Bijvoorbeeld bij PlanPlan of Hoorexpert. Zij kunnen ook zorgdragen voor akoestische aanpassingen al dan niet in samenwerking met een akoestisch bureau.
Goede geluidskwaliteit audio-opnames voor reductie luisterinspanning
Bij een slechte audiokwaliteit of wanneer spraak vergezeld gaat met achtergrondgeluiden zijn slechthorenden extra in het nadeel. Producenten van tv- en radioprogramma’s kunnen een bijdrage leveren door spraak in goede kwaliteit en zo ‘schoon’ mogelijk aan te bieden. Dus zonder allerlei geluiden en muziek op de achtergrond. Over achtergrondgeluiden op tv en bij radioprogramma’s zijn al jaren veel klachten van slechthorenden.
Ook op de slechte verstaanbaarheid van series wordt gemopperd. Dat blijkt te komen omdat beeld vaak voorrang krijgt boven geluid. Daarnaast spelen tijd en geld een rol bij de producties waardoor de audio nog weleens het ondergeschoven kindje is. Soms krijgt zelfs het achtergrondgeluid meer nadruk dan de spraak omdat dit een beter (sfeer-) effect geeft. Vergeten wordt dan dat slechthorenden juist in achtergrondlawaai slecht verstaan. Ondertiteling kan dan helpen, maar die moet er dan wel zijn. Dat is nog niet overal het geval.
Hulp bij luistermoeheid
Luisterstrategieën kunnen helpend zijn om luistermoeheid te verminderen. Ook nagaan wat energie kost en wat energie geeft kan soelaas bieden. Daardoor is het uiteindelijk mogelijk bewuster om te gaan met de dagelijkse energietaart. Bewust keuzes maken wat wel en niet te doen op een dag, een goede dagindeling en het leren afwisselen van inspanning en ontspanning, kunnen ervoor zorgen dat een werk-, school-, studiedag of een uitje niet tot uitputting leidt.
Maatschappelijk werkers, ergotherapeuten, psychologen en hoorcoaches bieden daar cursussen en individuele begeleiding voor aan. Nuttig voor de slechthorende zelf, maar zeker ook voor partners, werkgevers en docenten zodat ook zij op de hoogte zijn van de problematiek die samengaat met slechthorendheid én hoe daar goed rekening mee te houden.
Voor psychosociale begeleiding kunnen slechthorenden en doven terecht bij de GGMD (ook voor rouwverwerking met betrekking tot (plotse) slechthorendheid), bij een audiologische centrum of bij een gespecialiseerde ergotherapeut (bijvoorbeeld bij Hanneke Cobelens, website ThuisHoren ergotherapie.
Ook is het mogelijk aan te kloppen bij een van de hoorcoaches die Nederland rijk is. Bijvoorbeeld bij Wendelina Timmerman van Hooridee, Caroline van Daelen, Marja de Kinderen (Slechthorend Amsterdam), Anke Heij (Kunst van het Mogelijke), Paula Hijne (Via Novus Coaching), Caroline van Dijk (Direct Yourself) en Janneke Roozen van Hoorstyle kunnen slechthorenden terecht. Daar kunnen ze ook technieken en strategieën leren die nodig zijn om beter te functioneren en beter met hun energie om te gaan.
