Lawaaislechthorendheid
Wanneer er sprake is van lawaaislechthorendheid, is ons gehoor beschadigd door de blootstelling aan lawaai of muziek. Ons gehoor kan plots beschadigen door een explosie of een knal maar ook ongemerkt door lange blootstelling aan lawaai of muziek. Na een avondje in luide muziek gebivakkeerd te hebben kan het gehoor wel weer aardig herstellen. Te regelmatige blootstelling aan harde muziek (of lawaai) kan tot permanente gehoorschade leiden. Ook zijn er flinke individuele verschillen bij de kans op gehoorschade. Het dragen van gehoorbeschermers kan bij veelvuldig bezoek aan evenementen, dancings en andere uitgaansgelegenheden raadzaam zijn. Bij dagelijkse werkzaamheden in hard lawaai op het werk zijn gehoorbeschermers verplicht.
Lees verder
Plotselinge lawaaislechthorendheid: schot, knal of explosie
Lawaaislechthorendheid kan plotseling ontstaan bijvoorbeeld wanneer er een knal van vuurwerk, een pistoolschot of een explosie zich in de buurt van ons oor voordoet. Niet alleen de intensiteit van de knal is daarbij belangrijk maar ook de ruimte waar we ons in bevinden. Buiten waar het geluid ‘weg kan’ is de kans op beschadiging minder groot dan in een afgesloten ruimte. Wanneer er zich een harde knal zich vlak bij ons oor voordoet of as de knal maar hard genoeg is, kan ons gehoor, ook al zijn we buiten, direct beschadigen. Door plotseling hard lawaai kan er blijvende gehoorschade optreden. Ook zullen we van het een op andere moment merken dat we minder goed horen. Vaak is er ook een irritante piep hoorbaar na zo’n knal of explosie. Dit wordt ook wel tinnitus genoemd.
Wanneer iemand door lawaai of muziek slechthorend is geworden, zegt men ook wel dat diegene ‘lawaaidoof’ is.
Geleidelijke lawaaislechthorendheid: te lang en te veel
We kunnen ook lawaaislechthorendheid oplopen door onze oren te vaak aan te veel lawaai bloot te stellen. Wanneer we met grote regelmaat in lawaai of met lawaaiig gereedschap of machines werken, sporten (surfen, zwemmen, zaalsporten), muziek maken of vaak naar concerten, festivals of dancings gaan kan ons gehoor ook beschadigen. Galmende ruimtes zoals zwembaden, lokalen of (sport-)zalen met zeil op de grond, zonder gordijnen of andere akoestische maatregelen (plafondplaten, speciale verf) om het geluid te dempen, hebben een negatief effect op de schadelijkheid van het lawaai dat er heerst. Het slechthorend worden van lawaai, anders dan door een harde knal of explosie, is meestal een heel geleidelijk proces.
Tijdelijk gehoorverlies
Nadat we langere tijd in een lawaaiige omgeving zijn geweest, merken we vaak wel al dat ons gehoor wat achteruit is gegaan. Meestal herstelt ons gehoor dan wel weer binnen enkele uren of soms dagen. Er is dan sprake van een tijdelijk gehoorverlies oftewel een ‘temporary threshold shift’.
Dit laatste duidt op een tijdelijk drempelverschuiving in het audiogram. Wanneer we het gehoor testen met een audiometer is dan te zien dat het gehoor ook daadwerkelijk minder gevoelig is geworden. We kunnen dit vergelijken met het ons verbranden in de zon. Op het moment lijkt het allemaal nog wel mee te vallen totdat we aan het eind van de dag thuis komen en zien dat onze huid er slecht aan toe is. Een paar dagen na het ontstaan van een dergelijk tijdelijk gehoorverlies lijkt het gehoor weer te herstellen. Met een toonaudiogram meting lijkt de schade weer verdwenen. Dat kan echter schijn zijn. Mogelijk is er dan wel al sprake van een ‘verborgen gehoorverlies’.
Verborgen gehoorverlies
De afgelopen jaren (vanaf 2014) verschijnt de term ‘verborgen gehoorverlies‘ steeds vaker in verschillende wetenschappelijke artikelen. Nieuw inzicht in gehoorschade veronderstelt dat gehoorschade niet als eerste optreedt in de haarcellen in het slakkenhuis, maar in de synapsen die de verbinding tussen deze haarcellen en de gehoorzenuw vormen. Wanneer te vaak en te lang naar harde muziek hebben geluisterd en in lawaai hebben gebivakkeerd, treedt daar als eerste schade op.
Dit als eerste vastgesteld bij studenten muziek. De meting met een toonaudiogram (piepjestest) blijkt deze schade niet te kunnen meten. Het audiogram laat weliswaar een ‘normaal’ gehoor zien, maar er is dan wel reeds schade aan het gehoor. Met een andere meting de zogeheten electro-cochleografie (ook wel ECochG onderzoek genoemd) blijkt dit wel meetbaar te maken (lees meer). Schade in deze synapsen zorgt er nu juist voor dat we een toon nog wel kunnen horen, maar dat we geluiden minder goed van elkaar kunnen onderscheiden. Dat wordt duidelijk bij het verstaan van spraak in lawaai of geroezemoes; situaties die juist problematisch zijn voor slechthorenden. We kunnen dit vergelijken met minder goed functionerende ogen: we kunnen nog wel zien dat er een iemand zich in de buurt bevindt, maar wie het is kunnen we niet meer goed onderscheiden.
Na een enkel concert nog geen gehoorschade
Wanneer zo’n verborgen gehoorverlies optreedt is nog niet duidelijk. Ook daarbij geldt: een enkele keer naar een concert geeft geen schade, maar te vaak in flinke herrie wél. Dat blijkt uit onderzoek uitgevoerd door onderzoekers van het Callier Center for Communication Disorders in Dallas. Daaruit blijkt dat jongeren door het bezoek aan een enkel concert en het dragen van hoofdtelefoons géén ‘verborgen gehoorverlies’ krijgen ook al staat de muziek daar flink hard. Zelfs jongeren die extreem (16 uur en tussen de 101 en 103 dBA) waren blootgesteld aan muziek hadden slechts een tijdelijke verandering in het gehoor op sommige tests, maar er werd geen bewijs gevonden voor voor permanente schade aan het gehoor.
Dit onderzoek laat zien dat de de kans op gehoorschade door zo af en toe een concert of festival te bezoeken of door muziek te luisteren via een hoofdtelefoon klein is.
Tijdelijk gehoorverlies hoeft niet te duiden op permanente schade
In het verleden was men ervan overtuigd dat zo’n tijdelijk gehoorverlies de eerste tekenen van permanente schade was. Onderzoekers uit Australie hebben echter laten zien dat een tijdelijk gehoorverlies niet perse duidt op een gehoorverlies, maar eerder op een beschermingsmechanisme van het oor. Het tijdelijke gehoorverlies kan een fysiologisch aanpassingsmechanisme zijn dat het slakkenhuis juist beschermd om normaal te kunnen functioneren (lees meer). Wanneer het lawaainiveau toeneemt blijken namelijk de cellen in de cochlea het hormoon ATP vrij te geven. Het hormoon bindt zich vervolgens aan een receptor, waardoor we tijdelijk minder goed horen. Het is dus nog niet duidelijk wanneer tijdelijk gehoorverlies ook daadwerkelijk permanent wordt en wanneer er blijvende schade aan haarcellen of synapsen ontstaat. Ook blijkt de rockgeneratie van de babyboomers minder slechthorend dan de generatie ervoor (lees meer).
Voorzichtig met gehoor
Deze bevindingen zijn echter geen reden om onbezorgd en zonder bescherming ons gehoor lang aan hoge lawaainiveaus bloot te stellen en het risico op ‘verborgen gehoorverlies’ zou ons juist extra voorzichtig moeten maken. Een ding is zeker: langdurige blootstelling aan hard lawaai en muziek heeft onherroepelijk schade tot gevolg. Het kan worden vergeleken met blootstelling aan de zon: Even in de zon is niet schadelijk, veelvuldig te lang in de zon wel. Regelmatig verbranden kan zelfs zeer grote schade hebben voor de huid op lange termijn. Dat geldt voor het oor ook. Kijk op de pagina over gehoorpreventie en over gehoorschade voor meer informatie.
Tijd en duur van het geluid zijn bepalend voor ernst lawaaislechthorendheid
In onderstaande figuur is te zien dat zowel de intensiteit als de duur waaraan het oor wordt blootgesteld aan lawaai van invloed is op het gehoorverlies. Op de horizontale as staat de expositie tijd in jaren uit. Met andere woorden hoeveel jaar is iemand 40 uur in de week blootgesteld aan lawaai. In de grijze vlakken is aangegeven in decibel van welke geluidsintensiteit er sprake was gedurende deze jaren. Op de verticale as staat het gehoorverlies uit bij de frequentie van 4000 Hz.
Wat is te zien is dat de eerste schade bij een zo regelmatige blootstelling al bij 75 dB(A) kan voordoen. Deze gegevens worden vaak ten onrechte geëxtrapoleerd naar geluidsbelasting van muziek van bijvoorbeeld MP3 spelers, uitgaansgelegenheden, festivals en evenementen. Al staat vast dat blootstelling aan hard geluid en dus ook muziek tot gehoorschade kan leiden, toch kunnen deze gegevens niet doorgetrokken worden naar de geluidsbelasting in vrije tijd door muziek .
Voor een ieder die naar muziek luistert of muziek speelt (of in de weer is met luidruchtig gereedschap), is het belangrijk zuinig op zijn oren te zijn. De doses geluid die we binnen krijgen gedurende de dag stapelt zich wel degelijk op en dat komt dan bovenop de uurtjes van het lawaai waar we van denken dat het wel meevalt. Er is namelijk best wel vaak lawaai om ons heen: we begeven ons op de fiets of wandelend in het verkeer, hebben wellicht zo nu en dan schreeuwende kinderen om ons heen, staan in een drukke kroeg met lawaai, gaan een paar uur naar een zwembad, maken zo nu en dan of juist regelmatig een vliegreis of rijden op een zomerse dag in de auto met het raampje open.
Standaardgeluidsmeting met A-weging geeft onderschatting
De standaard geluidmeting om lawaainiveaus en de mogelijke schadelijkheid hiervan te bepalen worden sinds de jaren vijftig gedaan met een wegingsfactor, de zogeheten A-factor. Achter dB zien we dan een A staan (dBA).
Door het toepassen van deze wegingsfactor zouden die geluiden waar ons oor gevoelig voor is in de meting worden meegenomen, terwijl geluiden waar ons oor niet gevoelig voor is hierin niet meegerekend worden. Volgens onderzoekers van de universiteit in Ålborg in Denemarken onderschat deze meting het schadelijke effect van sommige soorten geluid, die echter wel slechthorendheid tot gevolg kunnen hebben. De A-weging is tot stand gekomen om inzicht te krijgen hoe geluid wordt waargenomen en niet welke schadelijke gevolgen het heeft. De meting geeft volgens de onderzoekers een te rooskleurig beeld van de schadelijke effecten van geluid. Korte pieken zoals afkomstig van rammelende flessen, geluid van luchtcompressoren en het geluid van metaal op metaal, behoren tot de geluiden die volgens de onderzoekers worden onderschat. De huidige meting heeft volgens hen drie tekortkomingen: Allereerst zijn hoge ‘treble’ geluiden schadelijker dan lage ‘bass’ geluiden, terwijl deze een even groot gewicht krijgen. Ten tweede worden korte lawaaipieken systematisch tot lagere waarden bijgesteld, terwijl juist deze extreem schadelijk zijn voor het gehoor. Als laatste noemen de onderzoekers het feit dat geluiden die van voor komen een gelijke waarde krijgen als geluiden vanuit andere richtingen, terwijl het oor juist voor geluiden van voor gevoeliger is.
Voorzichtigheid met gehoor belangrijk
Al is voor de vrije tijd en de minder frequente geluidsbelasting niet duidelijk waar de grens precies ligt, het is zeker goed om voorzichtig te zijn met de belasting van ons gevoelige gehoororgaan. Ook blijken individuele factoren een rol te spelen: de een wordt helaas sneller slechthorend dan de ander. Er wordt nog al eens aangeraden op gehoorpauzes in te lassen door bijvoorbeeld tijdens een festival even de rust op te zoeken. Onderzoek laat zien dat het effect daarvan op korte termijn niet erg groot is. Wel zorgt het natuurlijk voor een afname van de totale blootstellingsduur en zal het op de lange termijn wellicht wel zoden aan de dijk kunnen zetten.
Geluid en muziek zijn voor de meeste van ons ook een bron van genot en door de volumeknop omhoog te draaien gaan we ons ook lekkerder voelen en krijgen we een extra dosis energie (lees meer). Zoals met veel dingen die we lekker vinden of waar we aan verslaafd kunnen raken, geldt ook hier dat te veel zeker niet goed is.
Lawaaislechthorendheid als beroepsziekte
Lawaaislechthorendheid is een echte beroepsziekte. In 2012 zijn bijna 3000 beroepsziekten van het gehoor gemeld. De meeste meldingen (90%) kwamen uit de bouw, zo meldt het rapport ‘Kerncijfers beroepsziekten 2013’. Uit het rapport kwam verder naar voren dat het aandeel meldingen uit andere sectoren toegenomen bleek te zijn.
Werkgevers zijn overigens verplicht bij een lawaainiveau van 80 dB(A) of hoger gehoorbeschermers te verstrekken en werknemers worden geacht bij een lawaainiveau boven de 85 dB(A) gehoorbeschermers te dragen. Gehoorbeschermers kunnen de communicatie of het horen van waarschuwingssignalen aan de andere kant belemmeren. Hierdoor gebeurt het met regelmaat dat ze nog weleens niet gedragen.
Reductie van lawaai aan de bron
Naast preventie door het beschermen van het gehoor kan ook aandacht worden besteed aan het reduceren van het lawaai aan de bron die het veroorzaakt. Daar wordt in de muzieksector inmiddels goed naar gekeken: in een groot aantal symfonieorkesten wordt deze strategie reeds toegepast. De dagelijkse geluidsdosis kan bij orkesten worden verlaagd door bijvoorbeeld aanpassing van de programmakeuze, gunstige opstelling van de orkestleden ten opzicht van elkaar en het plaatsen van schermen.
Websites om inschatting op risico te maken
Safesoundapp
Voor bezoekers is het nauwelijks te doen om zelf een inschatting te maken van het risico op gehoorschade bij verschillende bezoekfrequenties en -duur. Daarom heeft audioloog Jaap Peter Kronemeijer werkzaam de afdeling audiologie van het Amsterdam UMC VUmc samen met IC-ter Marcel Keehnen de SafeSoundApp ontwikkeld. De bezoeker vult in de app de bezoekfrequentie in, het aantal uren dat hij of zij aanwezig is en geeft daarbij aan om wat voor soort muziek het gaat. De app berekent en beoordeelt vervolgens het risico op gehoorschade bij lawaai in de vrijetijd. Ook geeft de app advies over veilig luistergedrag. Wil je veilig luisteren? Dan geeft de app de minimale dempingswaarde van de gehoorbeschermers die je nodig hebt. In de app is ook een wegwijzer opgenomen naar gehoorbeschermers van verschillende fabrikanten. De app is gebaseerd op meerdere ISO normen en wetenschappelijke modellen (lees meer).
Arbosafesound tool
Op internet is de ArboSafeSound tool te vinden. Deze tool berekent de dagelijkse blootstelling aan lawaai. Hiermee is goed inzicht te krijgen in de dagdosis zoals genoemd in het Arbeidsomstandighedenbesluit. Met de resultaten in de hand is het mogelijk te bepalen hoe groot het risico op gehoorschade is en ook of grenswaarden zijn overschreden. De Arbosafesound tool houdt daarnaast ook nog eens rekening met het gebruik van gehoorbeschermers. Aan de hand van de resultaten is te beoordelen hoe effectief de genomen of nog te nemen maatregelen in een bedrijf zijn (lees meer).
Lawaaislechthorendheid door levend lawaai
‘Levend lawaai’ heeft de afgelopen jaren ook aandacht gekregen ten aanzien van lawaaislechthorendheid in de beroepssituatie. Hierbij wordt gedoeld op het lawaai dat wordt veroorzaakt door dieren en mensen. Denk maar eens aan het lawaai in een dierenasiel, een hondenkennel, of de trommelvliesterreur die gillende en spelende kinderen in een zwembad of kinderdagverblijf kunnen veroorzaken. Vaak zijn dit ook omgevingen waar de ruimtes ‘hard’ zijn: stenen, zeil en hout en weinig dempende materialen. Het mag duidelijk zijn dat de aanpak aan de bron hier een stuk moeilijker ligt zonder onorthodoxe methoden te hanteren.
Lees meer over lawaaislechthorendheid:
Voorlichting over gehoorschade door muziek niet ‘evidence based’
Gezondheidsraad: grens muziek bij 100 dBA
Kans op gehoorschade door bezoek aan concerten en dragen hoofdtelefoons klein
Voorlichting Nationale Hoorstichting over gehoorschade suggestief
Gehoorschade door muziek. Een interview met HBO-audioloog en geluidstechnicus Robert Kettenis
Gehoorschade door muziek: kul of kennis?
Gehoorschade muziek: Hoe schadelijk is het luisteren naar muziek nu eigenlijk voor het gehoor?
Jongeren mogelijk helemaal niet zo vaak slechthorend
Verborgen gehoorverlies als eerste vastgesteld bij studenten muziek
Een tijdelijk gehoorverlies na concert kan juist duiden op bescherming in plaats van beschadiging
WHO waarschuwt: 1,1 miljard jongeren riskeren gehoorschade