Slechthorendheid, cognitieve achteruitgang en dementie
De afgelopen jaren is er steeds meer bewijs dat slechthorendheid verband houdt met cognitieve achteruitgang en dat het ook een risicofactor is voor dementie bij ouderen. Waardoor het verband tussen gehoorverlies, cognitieve achteruitgang en dementie precies wordt veroorzaakt, is nog niet duidelijk. Ook moet nog gaan blijken of hoortoestellen daadwerkelijk de cognitieve achteruitgang en aantasting van de hersenstructuren kunnen voorkomen of remmen. Met de onderzoeksresultaten in de hand die er nu liggen, lijkt het wijsheid het zekere voor het onzekere te nemen en bijtijds te beginnen met de revalidatie van het gehoor. Nieuw onderzoek kan mogelijk meer duidelijkheid brengen wat het effect van hoortoestellen is op de achteruitgang van cognitieve vermogens en dementie.
Lees verder
Verminderde communicatie en luisterstress kan ‘hersenfitheid’ aantasten
Voor de relatie tussen slechthorendheid, cognitieve achteruitgang en dementie dragen wetenschappers meerdere mogelijke redenen aan. Allereerst kan de achteruitgang komen door de verminderde sociale interactie. Door het misverstaan en de misverstanden, bestaat het risico dat slechthorenden met een niet gerevalideerd gehoor, sociale bijeenkomsten gaan vermijden. Als ze wél er heen gaan is de kans groot dat zij maar mondjesmaat aan de communicatie meedoen. Ouderen blijken sowieso al minder te gaan communiceren met het toenemen van de jaren. Dat geldt niet alleen voor ouderen die alleen wonen maar ook bij samenwonende stellen. Door deze verminderde interacties zullen ook de hersenen minder actief bezig zijn.
Wanneer het steeds vaker terugtrekken tot sociale isolatie leidt, kan dit uiteindelijk leiden tot chronische stress. Voor ons welzijn zijn sociale contacten zeer belangrijk. De langdurige stress die met sociale isolatie gepaard gaat, heeft op zijn beurt weer een negatief effect op onze hersenen. Communiceren met anderen behoort waarschijnlijk tot een van de beste dagelijkse trainingen van onze hersenen en zorgt zo voor een gezond mentaal welzijn.
Extra mentale belasting
Bij slechthorendheid en ouderdomsslechthorendheid kost verstaan extra mentale inspanning om van de onvolledig binnengekomen informatie een coherent geheel te maken. Bij slechthorenden is daardoor juist bij functionele MRI’s (fMRI’s) meer hersenactiviteit te zien. Deze verhoogde hersenactiviteit is minder positief dan in eerste instantie gedacht. De hersenen zijn weliswaar actiever, maar de extra mentale inspanning en ook de onzekerheid over of hetgeen wat er gezegd is wel goed verstaan is, zorgt namelijk voor luisterstress. Hierdoor zullen slechthorenden sneller geneigd zijn af te haken bij gesprekken. Horen en verstaan is immers vermoeiend en belastend. Daarbij zorgt de extra mentale energie die nodig is om een gesprek te volgen ervoor dat gebeurtenissen minder goed worden opgeslagen in het geheugen. Informatie wordt dus door het moeten bijzetten van alle mentale zeilen in complexe luistersituaties minder goed verwerkt.
De verslechterde hoorfunctie, de teruglopende communicatie en de samengaande stress, zowel door sociale isolatie als luisterstress, kunnen uiteindelijk een negatief effect hebben op de werking van ons geheugen en andere cognitieve processen. Dit is een mogelijke reden voor de aftakeling van hersenfuncties en hersenstructuren, waardoor de ‘hersenfitheid’ wordt aangetast.
Leeftijdsgerelateerd gehoorverlies mogelijk risicofactor voor dementie
In het afgelopen decennium zijn er aardig wat onderzoeken uitgevoerd naar de relatie tussen gehoorverlies, cognitieve achteruitgang en dementie. In 2017 zijn een aantal overzichtsstudies verschenen en meta-analyses uitgevoerd waarbij een significant verband is gevonden tussen leeftijdsgerelateerd gehoorverlies en verschillende cognitieve maten. De voorzichtige conclusie wordt getrokken dat slechthorendheid mogelijk een risicofactor is voor cognitieve achteruitgang en dementie bij ouderen, én dat slechthorendheid een beïnvloedbare risicofactor is. [i] [ii] [iii]
Onderzoek gepubliceerd in 2023 (XII) laat zien dat ouderen met een hoger risico op dementie hun cognitieve achteruitgang met bijna 50% kunnen verminderen door hoortoestellen te dragen. Ander grootschalig onderzoek (XI) wijst in de richting dat het dragen van hoortoestellen het risico op dementie bij slechthorendheid in het algemeen kan verlagen. Hard bewijs voor de laatste hypothese is er nog niet.
Relatie tussen gehoorverlies en afname volume hersenen
Ook zijn er het afgelopen decennium aardig wat onderzoeksresultaten verschenen waarin de relatie tussen gehoorverlies en de afname in volume van bepaalde hersengebieden zijn aangetoond. Daarbij is in een tweetal studies een relatie gevonden tussen gehoorverlies en de afname van de grijze stof in de hersenen. [iv] [v] Deze grijze stof in de hersenen is verantwoordelijk voor de informatieverwerking. De kenmerkende grijsbruine kleur wordt veroorzaakt doordat de grijze stof een mengsel is van bloedvaten en cellichamen van zenuwcellen. Er is overigens ook een studie die dit verband niet laat zien [vi].
Een andere grote studie vond juist een verband tussen gehoorverlies en de witte stof in de hersenen[vii]. Deze witte stof is verantwoordelijk voor de onderlinge communicatie tussen de zenuwcellen.
Ook afname volume hippocampus
Ook is er onderzoek dat een verband tussen slechthorendheid en afname van het algehele volume van de hersenen laat zien [viii]. Een dergelijke atrofiering is met MRI onderzoek ook bij specifieke hersenstructuren gevonden zoals de hippocampus[ix]. Onderzoek daarnaar liet zien dat bij toenemende mate van slechthorendheid het volume van de hippocampus afneemt. Volgens de onderzoekers suggereren de resultaten dat de aanwezigheid van slechthorendheid na middelbare leeftijd invloed kan hebben op de atrofiëring van deze hippocampus. De hippocampus is een onderdeel van het limbisch systeem van onze hersenen en is voornamelijk betrokken bij het opslaan van nieuwe herinneringen over bepaalde gebeurtenissen of van recente informatie. In hoeverre de hippocampus betrokken is bij het ophalen van oudere informatie en gebeurtenissen is onduidelijk. Wél wordt verondersteld dat de hippocampus betrokken is bij het ophalen van herinneringen die relatief vers in het geheugen zijn terecht gekomen.
Verlies kortetermijngeheugen en desorientatie
Bij de ziekte van Alzheimer en ook andere vormen van dementie is deze hippocampus juist één van de delen in de hersenen die wordt aangedaan. Schade aan de hippocampus ook wel door zijn vorm ‘zeepaardje’ genoemd, bestaat onder meer uit verlies van het kortetermijngeheugen en desoriëntatie. Desoriëntatie kan op verschillende gebieden plaatsvinden. Het kan bijvoorbeeld zich voordoen in de tijd. Iemand weet dan niet meer welke dag het is, hoe laat het is, welke maand van het jaar of welk jaar zelf. Bij dementerende kan het soms ook onduidelijk zijn of het dag of nacht is. Ze gaan dan bijvoorbeeld midden in de nacht douchen en zich aankleden. Desoriëntatie in de tijd kan zich uiten doordat iemand niet meer weet hoelang geleden iets is gebeurd. Desoriëntatie kan zich ook voordoen op het gebied van plaats. Iemand kan dan de weg naar huis niet meer terugvinden, weet niet meer waar hij woont of weet in huis of verzorgingshuis zijn eigen kamer of het toilet niet meer te vinden. Ook kan de desoriëntatie in persoon zich voordoen. De echtgenoot wordt bijvoorbeeld aangezien voor de vader of moeder en een zoon voor een neef of als man.
Hoorrevalidatie kan mogelijk achteruitgang cognitieve processen en dementie remmen
Aan de hand van de eerder aangehaalde onderzoeken en onderzoek dat is gepubliceerd in 2023 [xi] en later in 2024 (xiii), wordt verondersteld dat slechthorendheid een risicofactor is voor dementie. Voor de hypothese dat hoorrevalidatie de achteruitgang van cognitieve processen kan vertragen, levert het onderzoek uit 2024 bewijs, al moet nog onderzocht worden of dit ook op lange termijn stand houdt. Of het dragen van hoortoestellen ook dementie kan remmen of omkeren, moet nog blijken.
Er is weliswaar een verband gevonden tussen slechthorendheid en dementie, maar dat wil niet zeggen dat slechthorendheid ook daadwerkelijk dementie tot gevolg heeft en er dus een oorzakelijk verband is. Het kan natuurlijk ook zo zijn dat een verminderde doorbloeding (van zowel het binnenoor als de hersenen) de oorzaak van de achteruitgang van zowel het gehoor als de cognitieve processen en hersenstructuren is. Ook is er nog geen oorzakelijk verband gevonden tussen het dragen van hoortoestellen en de vermindering van dementie.
Nieuw onderzoek kan meer helderheid geven
Er is meer onderzoek nodig om te bevestigen dat hoortoestellen ervoor kunnen zorgen dat de cognitieve vermogens ook op langere termijn in stand blijven én dat hoortoestellen een positief effect hebben op het risico op dementie bij ouderen in het algemeen (dus niet alleen in de risicogroep). Mogelijk blijkt daaruit dat hoorrevalidatie inderdaad zo belangrijk is voor een gezond stel hersenen als verwacht en hoortoestellen nog meer bijdragen aan een gezonde mentale toekomst van ouderen dan nu al het geval is.
Flinke stijging verwacht aantal mensen met dementie
Dementie is een verzamelnaam voor de verslechtering van de cognitieve vermogens. De meest voorkomende oorzaak is de ziekte van Alzheimer, maar er bestaan ook andere vormen zoals vasculaire dementie en rontotemporale dementie en Lewy body dementie. In Nederland hebben ruim 270.000 mensen een vorm van dementie. Een op de vijf Nederlanders loopt het risico om op enig moment dement te worden. De verwachting is dan ook dat het aantal de komende jaren door de vergrijzing flink zal stijgen en wel naar zo’n 620.000 in 2050.
Onderzoeksreferenties artikel: Slechthorendheid, cognitieve achteruitgang en dementie
[i] Loughrey DG, Kelly ME, Kelley GA, Brennan S, Lawlor BA. Association of Age-Related Hearing Loss With Cognitive Function, Cognitive Impairment, and Dementia: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Otolaryngol Head Neck Surg. 2017;144(2):115-126.
[ii] Thomson RS, Auduong P, Miller AT, Gurgel RK. Hearing loss as a risk factor for dementia: A systematic review. Laryngoscope Investig Otolaryngol. 2017;2(2):69-79. Published 2017 Mar 16. doi:10.1002/lio2.65
[iii] Loughrey DG, Kelly ME, Kelley GA, Brennan S, Lawlor BA. Association of Age-Related Hearing Loss With Cognitive Function, Cognitive Impairment, and Dementia: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Otolaryngol Head Neck Surg. 2017;144(2):115-126.
[iv] Hearing loss in older adults affects neural systems supporting speech comprehension. Peelle JE, Troiani V, Grossman M, Wingfield A J Neurosci. 2011 Aug 31; 31(35):12638-43.
[v] Auditory cortex signs of age-related hearing loss. Eckert MA, Cute SL, Vaden KI Jr, Kuchinsky SE, Dubno JRJ Assoc Res Otolaryngol. 2012 Oct; 13(5):703-13
[vi] Diffusion tensor imaging and MR morphometry of the central auditory pathway and auditory cortex in aging. Profant O, Škoch A, Balogová Z, Tintěra J, Hlinka J, Syka J, Neuroscience. 2014 Feb 28; 260():87-97.
[vii] Rigters S. C., Bos D., Metselaar M., Roshchupkin G. V., Baatenburg de Jong R. J., Ikram M. A., et al. (2017). Hearing impairment is associated with smaller brain volume in aging. Front. Aging Neurosci. 9:2 10.3389/fnagi. 2017
[viii] Lin F. R., Ferrucci L., An Y., Goh J. O., Doshi J., Metter E. J., et al. (2014). Association of hearing impairment with brain volume changes in older adults. Neuroimage 90 84–92. 10.1016/j.neuroimage.2013.12.059
[ix] Uchida Y, Nishita Y, Kato T, et al. Smaller Hippocampal Volume and Degraded Peripheral Hearing Among Japanese Community Dwellers. Front Aging Neurosci. 2018;10:319. Published 2018 Oct 16. doi:10.3389/fnagi.2018.00319
[x] Deal JA, Goman AM, Albert MS, et al. Hearing treatment for reducing cognitive decline: Design and methods of the Aging and Cognitive Health Evaluation in Elders randomized controlled trial. Alzheimers Dement (N Y). 2018;4:499-507. Published 2018 Oct 5. doi:10.1016/j.trci.2018.08.007
[xi] Association between hearing aid use and all-cause and cause-specific dementia: an analysis of the UK Biobank cohort, Fan Jiang, Phd, Shiva Raj Mishra, PhD, Nipun Shrestha, PhD, Prof Akihiko Ozaki, PhD, Prof Salim S Virani, PhD, Tess Bright, PhD. Lancet Public Health. Open AccessPublished: April 13, 2023 DOI:https://doi.org/10.1016/S2468-2667(23)00048-8
[xii] Frank R Lin, James R Pike, Marilyn S Albert, e.a.; Hearing intervention versus health education control to reduce cognitive decline in older adults with hearing loss in the USA (ACHIEVE): a multicentre, randomised controlled trial, The Lancet, 2023, https://doi.org/10.1016/S0140-6736(23)01406-X
[xiii] Sarant Julia Z., Busby Peter A., Schembri Adrian J., Fowler Christopher, Harris David C.; A comparative prospective longitudinal study of cognitive outcomes after 3 years of hearing aid use in older adults. Frontiers in Aging Neuroscience. Vol.15, 2024. DOI=10.3389/fnagi.2023.1302185