Geluidshinder

Geluid kan dienen als activator doordat het ons prikkelt en ons activatieniveau doet toenemen waardoor ook ons prestatieniveau of creativiteit positief kan worden beïnvloed. Geluid kan ons ook hinderen en zo als stressor gaan fungeren. Op dat moment gaan we geluid als lawaai beschouwen en kan het tot irritaties en boosheid leiden. Een en hetzelfde geluid kan ons op het ene moment plezieren of  ons volledig koud laten en worden beschouwd als achtergrondherrie die er bij hoort, maar op het andere moment kan hetzelfde geluid ons mateloos irriteren en hinderen. Op weer een ander moment kan een zelfde soort geluid met een veel hoger volume ons juist doen ontspannen. Natuurlijk zijn er geluiden die door hun fysische eigenschappen altijd als onaangenaam worden beschouwd. Denk hierbij aan de nagels over het schoolbord of het piepende gekras van bestek op een bord. Ook verkeerslawaai stoort veel mensen in Nederland. Eén op de vier Nederlanders blijkt regelmatig geluidshinder te ondervinden van verkeerslawaai. Geluiden die hard zijn, een snerpend karakter hebben of zich plots voordoen (snelle stijgtijd) zoals een claxon, leveren sneller geluidshinder op. Ook als er van een geluid een bedreiging uitgaat zoals dat van tegen elkaar schreeuwende mensen, zal dit onze aandacht snel trekken en daarmee ook hinderen. Geluiden die lijken op zo’n bedreigend geluid qua geluidskarakteristieken zullen ons ook eerder hinderen.

Sommige geluiden zoals de sirene van een politieauto, een wekker, bepaalde ringtones of signalen van huishoudelijke apparatuur zijn speciaal gemaakt om ons te waarschuwen. Dit kan zijn door te piepen of het geluid snel en herhaald te laten fluctueren en/of het flink hard te laten klinken. Doordat dergelijke geluiden onnatuurlijk klinken en vaak hard zijn trekken ze onze aandacht. Ook geluiden waar een negatieve associatie aan vast zit, zoals bijvoorbeeld het geluid van iemand die braakt zal eerder onze aandacht trekken omdat het bij de meeste mensen walging oproept en dat van een laag overvliegend vliegtuig omdat er gevaar aan gekoppeld zit.
Bepaalde geluiden in onze omgeving vinden we dus storend, terwijl andere geluiden ons niet of nauwelijks hinderen. Bij geluidshinder spelen grote individuele verschillen een rol. De een kan zich prima afsluiten van het lawaai om zich heen, terwijl de ander bij een zelfde lawaainiveau of zelfs lager zich niet meer kan concentreren en door het lawaai zelfs gestrest raakt.

Seneca schreef in de eerste eeuw na Christus een brief aan Lucilius, waarin hij zijn gedachten over dit onderwerp op papier zette. Hieronder staan een aantal fragmenten uit deze brief.

Seneca geeft in deze brief aan dat sommige geluiden voor hem meer storend zijn en meer afleiden dan andere geluiden. Ook komt in zijn brief naar voren dat Seneca individuele verschillen tussen mensen constateert: wat voor de een reeds storend is, is voor de ander niet meer dan normaal achtergrondlawaai. Voor de figuur Chrysippus in zijn brief bleek lawaai als stressor op te treden en had het naar alle waarschijnlijkheid effect op zijn psychische functies en was er voor hem sprake van geluidshinder. Psychologisch interessant is dat het geluid van de eigen boormachine minder ergernis opwekt dan de boormachine van de buren, zelfs wanneer deze laatste veel zachter klinkt.

De geluiden die een baby maakt zal de moeder hiervan zelf lang niet zo storend vinden als de buren die er naast wonen. Nu is baby-gehuil overigens wel een geluid dat bijna ieder mens flink alert maakt en afleidt van de taak die hij uitvoert. In Nederland blijkt overigens zo’n 13% van de bewoners ernstige hinder van de buren te ervaren.
Uit onderzoek naar geluidshinder blijkt dat een vliegtuig dat evenveel lawaai produceert als een trein, als meer storend wordt ervaren. Het gevaar van een laag overvliegend vliegtuig waarbij negatieve associaties naar voren komen met rampen (denk aan Bijlmerramp, WTC New York), zorgt ervoor dat men meer hinder van een geluid ondervindt. Of een geluid dus als hinderlijk wordt ervaren blijkt dus af te hangen van de context. Er zijn echter nog meer psychologische variabelen die invloed hebben op het effect van geluid. Allereerst blijkt de voorspelbaarheid ervan van belang en ook de mate waarin er controle over kan worden uitgeoefend. Wanneer duidelijk is dat onze buren elke dag tussen 15:00 en 16:30 uur (voorspelbaarheid) op de piano oefenen, zal deze piano veel minder geluidshinder opleveren dan dat dit over kortere perioden op willekeurige tijdstippen gebeurd. Ook zal de radio of boormachine van de buren meer geluidshinder opleveren dan onze eigen radio of boormachine. Immers over onze eigen radio en boormachine hebben wij controle en over die van de buren geen enkele.

Hieronder volgt een opsomming van factoren die een rol kunnen spelen bij de ervaren hinder:

• de tijd van de dag dat een geluid zich voordoet
• de taken die degene die het lawaai ondergaat moet uitvoeren, immers taken die veel concentratie vereisen zullen eerder gevoelig zijn voor storende geluiden dan taken die weinig concentratie vergen
• de bezigheid die iemand wil uitvoeren (bijvoorbeeld even uitrusten of slapen, willen genieten van een mooi muziekstuk of een gesprek willen voeren)
• interesse in de lawaaibron
• noodzaak van het lawaai
• de relatie tussen degene die het geluid ondergaat en de lawaaimaker. Naar een goede vriend of leuke buurman of -vrouw die het lawaai produceert zal meer tolerantie uitgaan dan naar een onbekende of een buurman waar we een slechte relatie mee hebben.
• het gevoel dat aan een geluid niet te ontkomen is dat het onvermijdelijk is
• de fysische eigenschappen van een geluid En de reeds genoemde factoren:
• voorspelbaarheid
• de context (bijvoorbeeld angst voor de lawaaibron)
• de controle

De factor controle kwam ook naar voren uit een onderzoek van Kjellberg e.a. (1996). Onder 439 werknemers werkend in kantoren, laboratoria en in de industrie werd de subjectieve respons op lawaai bestudeerd. Op iedere werkplek werd het lawaainiveau gemeten. Informatie over de reactie op het lawaai en de factoren die de hinder konden beïnvloeden werden gemeten met behulp van vragenlijsten. Hinder was voornamelijk gerelateerd aan het geluidsniveau, de zelf aangegeven ‘noodzaak’ van het lawaai, de status van het gehoor en aan geslacht. Wordt het lawaai dus als noodzakelijk gezien voor de werkzaamheden dan is de hinder geringer. Naast de psychologische eigenschappen spelen zoals ook uit dit onderzoek blijkt de fysische eigenschappen van geluid ook een rol bij de ervaren geluidshinder. Het geluidsniveau, de frequentie, de duur van het geluid, de periodiciteit, de tonale of impulsieve eigenschappen kunnen bijdragen aan de ervaren hinder. De afleiding die het lawaai veroorzaakte was het meest gerelateerd aan de mate van zelfcontrole over het geluid en de voorspelbaarheid van het geluid. De meest kritische lawaaibronnen voor de ervaren hinder waren machines die door anderen werden gebruikt, terwijl telefoonsignalen het meeste effect op de factor ‘afleiding’ had.

Lawaai en menselijk functioneren

Lawaai in onze omgeving kan leiden tot stress maar wat is nu het effect van lawaai op het menselijk functioneren? Er is in de afgelopen decennia veel onderzoek gedaan naar de effecten van lawaai op prestaties en naar de effecten op de gezondheid. Deze onderzoeken leveren soms resultaten op die overeenkomen met onze verwachting en soms ons doen verbazen. Zo blijkt uit onderzoek dat een intens geluid geen invloed heeft op prestaties in simpele taken. Op een enkelvoudige reactietaak (bijvoorbeeld het loslaten van een knop bij een lichtflits) kan een intens geluid zelfs een verbetering van de prestatie tot gevolg hebben. Pas bij een hogere informatiewaarde van het geluid en door het bijvoorbeeld met onregelmatige intervallen aan te bieden èn als de taak complex is, is er een prestatieverslechterend effect te vinden. Ook is een ‘na-effect’ te vinden van onvoorspelbaar lawaai. Wanneer proefpersonen een taak uitvoeren waarbij onregelmatig lawaai aangeboden wordt, heeft dit lawaai nadelige invloed op de taak die erná moet worden uitgevoerd. Ook is er onderzoek gedaan naar de effecten van lawaai op de prestaties van kinderen. De prestaties van kinderen van lawaaiige scholen werden vergeleken met die van rustige scholen. Uit deze experimenten kwam onder andere naar voren dat de kinderen van de lawaaiige scholen minder doorzettingsvermogen bleken te hebben dan van de rustige scholen. Ook kwam naar voren dat kinderen die langdurig aan lawaai waren blootgesteld juist makkelijker af te leiden waren dan de kinderen van de rustige scholen. Daarnaast bleek de bloeddruk van de kinderen afkomstig van de lawaaiige scholen significant hoger.

Als we een ventilator of lawaaiige computer uitzetten kunnen we een zucht van verlichting slaan, terwijl we ons van de herrie niet meer bewust waren en het idee hadden dat het geluid niet storend was. Echter al denken mensen dat ze helemaal gewend zijn aan bepaalde hinderlijke omgevingsgeluiden en overtuigd zijn dat ze er geen last van hebben, wil dit niet zeggen dat het geen negatieve invloed heeft op hun prestaties of gezondheid. Het uitfilteren van storende geluiden kost onze hersenen waarschijnlijk flink wat energie. Dat zorgt er ook voor de slechthorenden doodmoe kunnen zijn na een dag intensief communiceren in ongunstige akoestische omstandigheden met veel lawaai en of nagalm.  Ook tinnitus (oorsuizen) zal op een gelijke manier een negatief effect kunnen hebben op prestaties en de energietaart.

Normen

In Nederland zijn afspraken gemaakt over welke geluidsniveaus als acceptabel worden beschouwd. Voor een aantal geluidsbronnen (of groepen geluidsbronnen) zijn normen opgesteld en deze zijn vastgelegd in de Wet Geluidshinder en de Wet Milieubeheer. In deze laatste wet zijn normen (geluidsproductieplafonds) opgenomen voor rijkswegen en landelijke spoorwegen.

Bij geluidshinder speelt de individuele beleving van geluid een belangrijke rol: er zijn verschillen tussen mensen over wat zij als hinderlijk ervaren en wat niet. De wettelijke normen zijn echter gebaseerd op de hinderbeleving van groepen, omdat is gebleken dat deze hinderbeleving slechts in beperkte mate varieert. Op grond hiervan kan echter geen uitspraak worden gedaan over wat voor een individu als hinderlijk wordt ervaren. Wel kan gesteld worden dat een geluid binnen de wettelijke normen valt. Op grond van groepsgemiddelden worden ook berekeningen gemaakt om in te schatten hoeveel hinder zal ontstaan bij bijvoorbeeld de aanleg van een nieuwe weg of spoorlijn. Aan de hand van schatting van de hoeveelheid trein- of wegverkeer kan de geluidsdosis worden berekend en ook een schatting worden gemaakt van het percentage mensen dat er door wordt gehinderd. Lees meer over geluidshinder op de website van de Nederlandse Stichting Geluidshinder.

Uit het oogpunt van schadelijkheid van geluid voor het gehoor zijn er ook richtlijnen opgesteld voor op de werkvloer en regels voor het dragen van gehoorbeschermers. Omdat er ook aanwijzingen zijn dat blootstelling aan lawaai tijdens de zwangerschap kan leiden tot een laag geboortegewicht en vroeggeboorte mogen zwangere vrouwen niet blootgesteld worden aan geluidsniveaus boven de 80 dB(A) en piekgeluid boven de 200 Pascal. Dit geldt voor de hele zwangerschap. Ook speelt mogelijke gehoorschade bij de baby een rol. De buikwand zal echter het lawaai met zo’n 30 dB dempen. Bij hele hoge lawaainiveaus zou dan schade mogelijk zijn. Op het werk kan geluid niet alleen schadelijk zijn, het kan ook tot geluidshinder leiden. Het gaat hierbij dan over geluid dat lager is dan 80 dB(A) maar wel hindert bij het uitvoeren van de werkzaamheden. Denk hierbij aan werk waar flink wat concentratie voor nodig is zoals het schrijven van een rapport of brief, bij het uitvoeren van berekeningen, het maken van constructietekeningen of het voeren van een telefoongesprek. Wanneer er sprake is van kantoorwerk waarbij met de computer wordt gewerkt mag het geluidsniveau niet hoger zijn dan 45 dB(A). Als in een kantoor of kantoortuin het lawaainiveau boven 55 dB(A) ligt, is de kans groot dat werknemers dit als storend ervaren.