Hyperacusis
Hyperacusis is een medische term die gebruikt wordt voor overgevoeligheid voor normale alledaagse geluiden. Dit kan bijvoorbeeld het gekraak van een krant zijn of het geluid van de afzuigkap. Iemand met hyperacusis vindt deze geluiden zeer onaangenaam of zelfs pijnlijk. Vaak zijn het hoge harde geluiden die als onaangenaam en pijnlijk worden ervaren, zoals serviesgekletter, het afgaan van een alarm of het geschreeuw van kinderen.
Net als als bij oorsuizen (tinnitus) zijn er erg veel individuele verschillen in. Sommige mensen hebben alleen last van bepaalde soorten geluid met een bepaalde toonhoogte en boven een bepaalde intensiteit, terwijl anderen zowat ieder geluid als zeer storend ervaren.
Situaties vermijden
Soms is het probleem met geluiden zo erg dat mensen sociale situaties of openbare ruimtes gaan vermijden. Ze proberen zo hun gehoor te beschermen tegen de ongewenste geluiden. Net als bij tinnitus (oorsuizen) is hyperacusis een onzichtbaar probleem. Voor anderen is het daarom vaak moeilijk begrip op te brengen en ondersteuning te geven. Hyperacusis patienten leiden vaak ernstig onder dit symptoom en voor hen kan het leven ondraaglijk zijn. Hierdoor raken zij door de hyperacusis depressief of gaan andere psychische problemen ervaren.
Concentratieproblemen
Het is niet zo vreemd dat als een patiënt geluiden als (zeer) onprettig ervaart, dat dit ook concentratieproblemen met zich meebrengt. Het gebeurt dan ook vaak dat mensen met hyperacusis zich hierdoor ziek melden of uiteindelijk helemaal stoppen met werken.
Ontstaan hyperacusis
Hyperacusis kan zowel plots als geleidelijk ontstaan. Meestal doet het zich aan twee oren voor, maar het kan zich ook tot een oor beperken of beginnen aan één oor. Vaak (maar niet altijd) hebben mensen met hyperacusis ook tinnitus en zijn daarbij slechthorend.
Oorzaken hyperacusis
Net als bij oorsuizen kunnen er zeer veel oorzaken zijn van hyperacusis en het is moeilijk of zelfs onmogelijk om aan te wijzen waar de verandering in het auditieve systeem heeft voorgedaan die tot de hyperacusis heeft geleid. Medisch gezien is er over het algemeen helemaal niets aan te doen. Wel kan de patiënt geholpen worden om met hyperacusis om te gaan. Hiervoor kan contact worden opgenomen met een audiologisch centrum.
Meest voorkomende oorzaken van hyperacusis
De meest voorkomende oorzaken van hyperacusis zijn:
- Gehoorverlies
- Whiplash, trauma aan het hoofd
- Akoestisch trauma door bijvoorbeeld explosieven (vuurwerk) of impulsgeluiden zoals een schot van een geweer.
- Door bijwerkingen van bepaalde medicijnen of door operaties
- Chronische oorontstekingen
- Auto-immuun ziekten
- Stress
- echter vaak is de oorzaak onbekend
Het gehoor beschermen bij hyperacusis?
Hyperacusis patiënten die last hebben van onaangename gewaarwordingen (dysacusis) hebben nog wel eens de neiging om hun gehoor langere tijd af te sluiten met gehoorbeschermers. Ook bij het dragen van hoortoestellen vragen zij hun audicien vaak om de hard geluiden zoveel mogelijk ‘weg te draaien’. De vraag is of het dragen van gehoorbeschermers en het zodanig instellen van het hoortoestel dat de meeste hardere geluiden niet doorkomen nu wijsheid is bij hyperacusis of juist niet?
Hoortoestel met oorstukje als gehoorbeschermer
Bij hoortoestellen zijn de instelmogelijkheden groot. Bij hoortoestellen is zowel de versterking van zachte als harde geluiden afzonderlijk in te stellen. Ook het maximale geluidsniveau is instelbaar. Dit heet de Maximum Power Output (MPO) van het hoortoestel. Met deze regelaars is het vaak mogelijk het hoortoestel zo in te stellen dat dat de cliënt geen last meer heeft van de harde geluiden. Het hoortoestel kan zo met een afgesloten oorstukje werken als gehoorbeschermer voor hardere geluiden van buitenaf.
Voor sommige hyperacusispatiënten zijn de mogelijkheden van gangbare toestellen bij lange na niet voldoende. In Amerika waren er daarom een tijd speciale apparaatjes op de markt. Deze brachten bijvoorbeeld geluiden van 100 dB terug naar 25 dB. Zachtere geluiden van 40 dB bracht zo’n toestel terug naar zo’n 20 dB.
Afsluiten oor brengt geen verlichting hyperacusis
Aan deze methoden zit echter ook een aantal ‘maren’: het oor moet allereerst volledig worden afgesloten om te voorkomen dat geluiden van buiten het oor direct kunnen bereiken. Daarnaast stelt Jastrebroff in zijn boek over Tinnitus Retraining Therapy dat het simpelweg het oor beschermen tegen hardere geluiden het probleem niet verlicht. Sterker Jastrebroff stelt dat dit zelfs de hyperacusis op de lange termijn zal verergeren. Het kan zo zelf uitmonden in misophonia. Bij misophonia treden abnormaal sterke reacties van het autonome en lymbische systeem op. Dit komt door toename van de verbindingen tussen het hoorcentrum en het limbische systeem. Het limbische systeem heeft een belangrijke rol bij het reguleren van emoties.
Het oor wordt juist door de afsluiting steeds gevoeliger voor geluiden van buiten af en er ontstaat een nog sterkere reactie op geluiden. Dit komt doordat het gehoorsysteem de zachtere geluiden meer en meer doorlaat. Het filteren van geluiden gaat nog minder goed.
Sociale isolatie
Patiënten hebben veelal niet alleen de neiging om het oor af te sluiten, maar vermijden vaak ook ‘normale’ situaties. Hierdoor doen ze steeds minder aan normale sociale activiteiten mee, waardoor zij zich geïsoleerd kunnen gaan voelen. Dit kan uiteindelijk somber maken en tot depressieve gevoelens leiden. Ook kunnen zij zich door de hyperacusis beperkt voelen in het uitvoeren van hun werkzaamheden en hobby’s. Net als bij tinnitus is het van belang met de hyperacusis om te leren gaan. Hyperacusis kan net als tinnitus door stress verergeren. De onzekerheid en de impact die hyperacusis heeft op het dagelijkse leven en de zorgen die de patient zich maakt over de hyperacusis, kan er toe leiden dat de klachten juist erger worden.
Behandeling van hyperacusis
Bij behandeling van hyperacusis stimuleert de therapeut de patiënt beetje bij beetje weer meer te ondernemen en zichzelf meer en meer bloot te stellen aan dagelijkse geluiden (gedragstherapie). Wanneer de klachten stress gerelateerd zijn kunnen ontspanningsoefeningen helpen. Ook kan het bewust maken van negatieve of beperkende gedachten die de hyperacusis oproept en het uitdagen ervan een goed eerste stap zijn om beter met de hyperacusis klachten om te leren gaan. Het uitdagen van gedachten wordt gedaan in cognitieve therapie. Ook een cursus mindfulness kan in het verlengde daarvan positief werken.
Exposure behandeling
In Apeldoorn heeft het audiologisch centrum een exposure therapie ontwikkeld. Patiënten krijgen daar tijdens de therapie geluiden te horen om weer te wennen aan hardere geluiden. Eerst krijgen ze de geluiden met een erg zachte intensiteit te horen, later beetje bij beetje hardere geluiden. De exposure therapie wordt gegeven in combinatie met cognitieve-gedragstherapie. De ontwikkelde exposure behandeling is zeer succesvol bij overgevoeligheid voor geluid: binnen 3 maanden en 6 behandelingen zijn de resultaten over het algemeen zeer goed. Lees meer over deze exposure behandeling bij overgevoeligheid voor geluid.
Kijk hier voor locaties waar deze exposure behandeling wordt gegeven.
Lees ook:
(Tekst gaat hierna verder)
Zelfhulpboek
Psycholoog Arno Lieftink heeft het zelfhulpboek ‘Oorzaken’ geschreven voor mensen die klachten in het functioneren ervaren door tinnitus en hyperacusis. Lieftink is werkzaam bij het Erasmus MC in Rotterdam en bij het UMC Utrecht. De auteur heeft op grond van zijn jarenlange ervaring met het begeleiden van patiënten met tinnitus en hyperacusis én aan de hand van de laatste wetenschappelijke inzichten, een zeer complete zelfhulpgids geschreven. Het boek bevat naast gedegen achtergrondinformatie een uitgebreide gereedschapskist met oefeningen waarmee de lezer aan het werk kan. De auteur weet de lezer met compassie door het hele proces te leiden. Het boek is een absolute aanrader voor eenieder die met tinnitus en hyperacusis klachten kampt en de ervaren hinder wil terugdringen en de beperkingen in het functioneren erdoor wil verminderen.
Documentaire
De Stichting Hoormij/NVVS heeft in nauwe samenwerking met de KNO-vereniging een film gemaakt over hyperacusis. De film is geregisseerd door Ton Planken.
De hyperacusis documentaire heeft de titel “Als normale geluiden pijn doen” en geeft een goed inzicht wat het betekent om hyperacusis klachten te hebben. Twee patienten vertellen in de documentaire over hun ervaringen en KNO-arts Liane Tan en psycholoog Arno Lieftink geven uitleg over wat hyperacusis is en hoe hiermee om te gaan.
Bekijk hier de hyperacusis documentaire:
Andere aanverwante begrippen
Phonophobia: angst voor geluiden of bang zijn voor geluiden met een bepaalde toonhoogte of geluidsspectrum. Soms gaat dit samen met hyperacusis, maar het kan zich ook afzonderlijk voordoen.
Misophonia: afkeer hebben van bepaalde geluiden, waarbij geluiden als overweldigend of irritant worden ervaren. De patiënt ervaar de geluiden als een overbelasting van zijn systeem en kan zich terug gaan trekken uit sociale situaties, werkomgeving of openbare gelegenheden.
Gehoorverlies met recruitment: wanneer iemand slechthorend is (bijvoorbeeld door lawaai) en er schade aan het slakkenhuis is en/of er zich een probleem voordoet in de doorgifte van het auditieve signaal richting de hersenen, is het dynamisch bereik ook beperkt geworden. Het oor is ongevoelig geworden voor zachte geluiden en met een geringe stapsgewijze toename in de intensiteit van het geluid worden geluiden van zacht snel normaal, en met weer een geringe verhoging van de intensiteit hard en vervolgens te hard.
Diplacusis: beide oren nemen de hoogte van tonen en de geluidskwaliteit verschillend waar. Diplacusis is meestal van tijdelijke aard, doordat het oor wat voor de veranderende waarneming zorgt herstelt of doordat op een hoger niveau namelijk in de hoorcentra of hersenen een aanpassing plaats vindt. Vooral voor muzikanten is dit verschijnsel uitermate hinderlijk, maar natuurlijk ook voor de muziekliefhebber.
Dysacusis: hierbij is er sprake van onaangename gewaarwordingen bij het horen van bepaalde geluiden.
Kijk voor informatie ook op de KNO website