Functies van geluid

Functies van geluid

Geluid heeft in ons dagelijks leven verschillende functies. Welke functies van geluid zijn er? De hieronder beschreven functies zijn zeker niet uitputtend en zullen elkaar deels overlappen. De indeling is bedoeld om inzicht te geven wat geluid in ons leven betekent. Aan de hand van dit inzicht kan een voorstelling worden gemaakt over wat het betekent om een niet goed functionerend gehoor te hebben.

Lees verder
Inhoud tekst

Geluid als activator en stressor

Geluid kan zowel positieve invloed als negatieve invloed hebben op ons functioneren. Doordat wij prikkels uit onze omgeving ontvangen stijgt ons activatieniveau (fysiologische arousal). In een ruimte waar we verstoken blijven van externe stimuli zoals geluid, luchtstroming, voldoende licht, geuren of wisselingen daarvan, kunnen we ons duf gaan voelen. Op zo’n moment worden we te weinig geprikkeld en is ons activatieniveau laag. Dit kan op zijn beurt weer invloed hebben op ons prestatieniveau en kan dit negatief beïnvloeden. De snellere vermoeidheid van slechthorenden komt naast andere factoren ook hieruit voort. Geluid kan ons ook gaan irriteren en als storend ervaren worden. Geluid gaat dan als stressor optreden en gaan hinderen (zie geluidshinder).

Geluid als bron van contact

We horen de hele dag en nacht, of we nu willen of niet. Alleen met gehoorbeschermers kunnen we ons ten dele onttrekken aan de geluidswereld om ons heen. Door onze zintuigen beseffen we dat er om ons heen een wereld bestaat. Met ons gehoor hebben we een permanente verbinding met deze wereld. Een verbinding die ons soms vreselijk hindert en soms uitermate pleziert. Ook al hinderen geluiden ons regelmatig toch zullen we ons zeer vreemd voelen wanneer deze geluiden niet meer aanwezig zijn. Wanneer we ons bijvoorbeeld in een zogenaamde echovrije of stille kamer bevinden bekruipt ons vaak een onaangenaam gevoel: het gevoel het contact met de buitenwereld verloren te hebben.

De geluiden die ons lichaam zelf produceert hebben ook een functie, die ook wel de interne lichaambelevingsfunctie wordt genoemd. Hierbij is te denken aan de eigen ademhaling, het bonken van ons hart, het geluid van onze maag als we honger hebben en borrelende darmgassen. Door het horen van deze geluiden afkomstig van het eigen lichaam weten we dat we bestaan en ervaren we ook ten dele de conditie en behoefte van ons lichaam. De zojuist besproken lichaambelevingsfunctie kan ook extern gericht zijn en heeft dan een sturende en controlerende werking. Wanneer we bijvoorbeeld een trap oplopen horen we onze voetstappen op de trap aan de hand waarvan hoorbaar is of we onze voeten wel goed hebben neergezet en of de treden wel stevig genoeg zijn. Een ander voorbeeld: aan de hand van het geluid van het ijs onder onze voeten kunnen we horen of ons lichaam dit niet te veel belast. Ook horen we of de geluiden die we produceren niet makkelijk opgemerkt kunnen worden door anderen of storend voor hen zijn. Door de geluiden die wij door ons handelen produceren, horen we dat ons lichaam een plaats inneemt in de ruimte om ons heen en horen we tevens hoe nadrukkelijk we aanwezig zijn.

Geluid als waarschuwing en alarmering

Geluid zorgt dat we ons verbonden voelen met de wereld om ons heen, deze verbondenheid kan ook negatieve effecten met zich mee kan brengen doordat geluid ook als stressor kan fungeren. Naast de zojuist genoemde ‘verbindingsfunctie’ heeft geluid ook een waarschuwings- en alarmeringsfunctie. De mens is in staat het akoestische waarnemingsveld om hem heen te beperken of te vernauwen. Zo’n sensorische vernauwing kan zowel willekeurig als onwillekeurig plaatsvinden. Wanneer men zich in een lawaaiige omgeving bevindt kan men afstand nemen van de omgeving om zo de gesprekspartner te verstaan. Dit ‘focussen’ van de aandacht gebeurt willekeurig. Voor de slechthorenden zal dit ‘focussen’ veel moeilijker verlopen omdat het verstaan van spraak in een rumoerige omgeving voor hen een groot probleem vormt.

Een zelfde sensorische filtering kan echter ook onwillekeurig verlopen wanneer een specifiek signaal zich voordoet. Bijvoorbeeld de ringtone van onze telefoon, het piepen van de magnetron en de zoemtoon van onze wekker, zijn signalen die door hun specifieke eigenschappen en intensiteit een alarmeringsfunctie hebben. De reactie van de mens op dergelijke signalen komt voort uit aangeleerde patronen. Voor de slechthorende is het niet kunnen waarnemen van dergelijke signalen een probleem: zij zullen moeten vertrouwen op alarmeringssystemen die optisch georiënteerd zijn.

De aangeboren schrikreflex verloopt eveneens onwillekeurig. Doordat sommige slechthorenden extra gevoelig zijn voor harde geluiden, schrikken zij sneller van harde geluiden. Daarentegen horen zij zachte geluiden minder goed, waardoor zij een naderend object of persoon pas laat horen en juist hiervan schrikken.

Veel signalen die een alarm geven hebben tevens een waarschuwingsboodschap in zich. Een toeterende auto in het verkeer waarschuwt ons voor gevaar, de waarschuwingssirene waarschuwt ons eveneens voor dreigend gevaar en zegt ons dat we naar binnen moeten gaan en deuren en ramen moeten sluiten. Ook onze wekker heeft een waarschuwingsfunctie en zegt ons dat we moeten opstaan omdat we anders te laat komen.

Geluid als identiteitsgever

Geluid heeft ook de functie van identiteitsgever. Wanneer wij bijvoorbeeld op straat lopen en we horen achter ons het geluid van een motor, dan weten we vaak door het soort geluid of ons een brommer, een motor, of een auto nadert. Het soort geluid geeft op dat moment identiteit aan het ons naderende object.

Nog een aantal voorbeelden: 1) Aan de stemhoogte kunnen we bij het telefoneren horen of we te maken hebben met een mannelijke of vrouwelijke spreker en door andere kenmerken ook nog wie we aan de telefoon hebben. 2) De luidheid en toonhoogte van het blaffen van een hond zegt ons iets over de grootte van de hond en in hoeverre deze voor ons gevaar oplevert (waarschuwing). 3) Aan het geluid die een lopende kraan maakt in een emmer kunnen wij zeggen of we te maken hebben met een volle of lege emmer. Geluid zegt ons dus veel over identiteit van de personen, dieren objecten en de status daarvan in de wereld om ons heen.

Geluid als structuurgever

Geluiden geven ook structuur aan de ruimte om ons heen doordat we in staat zijn zowel de afstand tot als de richting van waaruit geluiden komen, kunnen bepalen. Aan de hand van de intensiteit van een geluid, door eventuele reflecties en het daaruit voortvloeiende frequentiespectrum, is de afstand tot een geluidsbron te bepalen. Voor het goed kunnen bepalen van de richting is het belangrijk dat we twee functionerende oren hebben. Aan de hand van tijd-, intensiteit-, fase en frequentieverschillen kunnen we bepalen uit welke richting een geluid komt (kijk voor meer informatie over richtinghoren hier).

Geluid als bron van genot

Sommige geluiden kunnen bij langdurig aanhouden als stressor optreden, we kunnen van geluiden schrikken of er ons ongemakkelijk bij gaan voelen, maar geluiden kunnen ook zeer ontspannend zijn. Denk maar aan het rustgevende van een kabbelende beek met op de achtergrond het geluid van krekels of aan een rustig stuk klassieke of moderne muziek. Muziek kan echter ook meeslepend zijn en zeer sterke emoties te weeg brengen. Dergelijke emoties kunnen overigens fysiologisch dezelfde reacties te weeg brengen als stress. Vanuit de psychologie wordt meer en meer onderzoek verricht naar de effecten van muziek. Vragen die naar voren komen zijn: Welke muziek wordt als droevig of blij ervaren? Welke delen of overgangen in de muziek bepalen een emotionele respons? Wat is de invloed van muziek op de werking van het geheugen? Is er een goede fysiologische maat waarmee emotionele responsies op muziek meetbaar zijn?

Geluid als smaakmaker

Geluid blijkt ook een belangrijke bijdrage te leveren aan onze smaak. Zo wordt de smaak van een worstje voor het grootste deel bepaald door het geluid dat veroorzaakt wordt wanneer we onze tanden erin zetten.
Ook bepalen we bij sommige producten aan de hand van het geluid dat zij maken tussen onze tanden of zij nog vers genoeg zijn. Denk hierbij aan een cracker, chips of aan een kaakje.

Achter onze chips, koekjes en worstjes e.d. zit een een hele onderzoekswereld die probeert uit te vinden hoe het geluid kan worden geoptimaliseerd en hoe dit gerealiseerd kan worden door onze voedsel op verschillende manieren te produceren zodat het geluid en dus ook de smaak verder verbeterd kunnen worden.

Geluid als communicatiemiddel

Mensen en dieren kunnen geluiden waarnemen, maar kunnen ook geluiden produceren die weer door anderen gehoord en vertaald kunnen worden in betekenisvolle elementen. Voor de mens is spraak wel het belangrijkste geluid dat we kunnen maken. Door middel van gesproken taal kunnen we met elkaar communiceren en informatie uitwisselen. In contact tussen mensen en in het aangaan en onderhouden van onderlinge relaties speelt spraak een zeer belangrijke rol. Spraak heeft een enorm belangrijke sociale functie. In spraak zit echter niet alleen informatie besloten over de betekenis van de gesproken woorden, maar door de intonatie, klankkleur en stemgebruik wordt veel meer overgedragen dan deze ‘droge’ informatie alleen. Door intonatie en stembuiging kan zelfs het gesprokene een heel andere betekenis krijgen. Dit wordt ook wel de emotionele functie van spraak genoemd.

Een normaal functionerend oor is bijzonder goed in staat geluiden van elkaar te onderscheiden. In de aanwezigheid van meerdere mensen, zoals op een receptie, kan iemand met een goed werkend oor zich concentreren op één stem en anderen stemmen eenvoudig weg negeren.

Uit het voorgaande blijkt dat ons gehoor een aantal belangrijke functies heeft in ons dagelijks leven. Doordat het gehoor van slechthorenden niet meer optimaal functioneert, gaan ook de in de vorige paragrafen genoemde functies achteruit.